Recensie van ‘Radicaal anders’ van Robbert Bodegraven

Het zijn er in totaal twaalf uit verschillende delen van de wereld en met diverse culturele achtergronden. Zo is er de westerse econoom die door een andere bril kijkt dan de inheemse activiste. En de ideologisch geschoolde politicoloog kijkt weer anders dan de praktisch ingestelde netwerker. De ethisch filosoof ziet niet hetzelfde als de hoofdauteur van het klimaatrapport. Maar wat ze volgens Bodegraven gemeenschappelijk hebben is dat ze met hun ideeën en inzichten onderdeel willen zijn van de oplossing. Geen eenzijdig pamflet dus van mensen die de waarheid in pacht denken te hebben, maar omdat ze geloven dat we de grootste crisis van deze tijd alleen het hoofd kunnen bieden als we er vanuit verschillende gezichtspunten naar kijken.

Christiana Figures bijvoorbeeld, de hoofdonderhandelaar van de Verenigde Naties die het Klimaatakkoord van Parijs tot een succes wist te maken, verwoordt het zo: “Vrouwen bedenken andere oplossingen dan mannen. Vrouwen neigen ernaar meer samen te werken. Ze denken ook loyaler, meer lange termijn- en toekomstgericht”. Verder heeft ze gemerkt dat vrouwen inclusiever denken, minder in zwart-wit tegenstellingen. Ze begrijpen de complexiteit, de nuances beter. En juist klimaatverandering wordt niet opgelost met denken in tegenstellingen.

Ook wijst dit intrigerende boek nog op iets anders: vrouwen worden harder geraakt door de klimaatcrisis dan mannen. Zoals de jonge Keniaanse klimaatactivist Elizabeth Wathuti het verwoordt: Het zijn de vrouwen die de zorgtaken op zich nemen en de familie probeert gezond te houden. Allemaal taken die moeilijker worden door de klimaatverandering.

Diversiteit is er ook genoeg in dit interviewboek. Op de vraag hoe de klimaatcrisis te stoppen, kiezen de meesten voor een brede benadering, anderen zien meer in een concrete aanpak. De één schrijft met een westerse blik, een ander is geworteld in een inheemse of een zuidelijke cultuur. Zo worden theoretische benaderingen afgewisseld met praktische inzichten. Het neoliberale kapitalisme heeft voor de meeste geïnterviewden afgedaan. Een groene duurzame economie waarin ook gemarginaliseerde groepen een stem hebben, verdient volgens diverse geïnterviewden meer aandacht.

De filosofe Susan Neiman gaat het te ver om het kapitalisme omver te werpen. Zij brengt de moraal ter sprake. “Eerbied voor het leven van mens en natuur motiveert ons de ecosystemen te beschermen”. Zij concludeert dat we op morele gronden in actie moeten komen tegen klimaatveranderingen en ongelijkheid. Ook de Nederlandse filosofe Ingrid Robeyns kiest voor een morele benadering. Zij ziet een direct verband tussen extreme welvaartsverschillen en de klimaatcrisis. De auteur van het boek vat haar visie samen als: hoe rijker je bent, hoe schuldiger aan de crisis.

Robbert Bodegraven was tot voor kort verbonden aan het Wetenschappelijk Bureau van GroenLinks en daarvoor werkzaam bij War Child. Momenteel is hij directeur bij het Humanistisch Verbond. Een aantal van de interviews verscheen eerder in De Helling, een uitgave van het wetenschappelijk bureau van GroenLinks. In een nawoord concludeert Bodegraven dat het verhaal van een betere duurzame wereld verteld moet worden en wel zodanig dat het niet alleen resoneert bij wat hij noemt de duurzaamheidselite, maar ook bredere lagen van de bevolking kan overtuigen. “Het verhaal dat zegt: dit probleem urgent. Wachten met handelen kan niet meer”.