Recensie van ‘Van huis uit protestant’

Snoek, geboren in de jaren vijftig, in een gereformeerd domineesgezin, groeide op in Israël, waar zijn vader als predikant werkte om “het gesprek te bevorderen tussen Joden en christenen over onder meer de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog”. Ondanks de omgeving van het bijbelse land, werden de gewoonten van het calvinistische milieu naadloos overgenomen, met vanzelfsprekende zondagse kerkgang, psalmversje op maandag, dagelijkse Bijbellezing en regelmatige harmoniumbespeling. Terug in Nederland ging Snoek theologie studeren aan de Vrije Universiteit. Na zijn studie ging hij samen met zijn vrouw acht jaar lang doceren aan een predikantenopleiding in Nicaragua.
Je zou vanwege deze bijzondere biografie verwachten, dat het verhaal van Snoek over de teloorgang van het gereformeerd protestantisme een eigen kleur krijgt door zijn ‘buitenlandse’ ervaringen. Zelf schrijft hij aan het slot van zijn inleiding, waaraan bovenstaande is ontleend, dat na zijn Latijns-Amerikaanse jaren de vraag opkwam “waarom God in dat continent zo nabij is en in Nederland zo ver weg lijkt” (p.10) en hij vermoedt in zijn zoektocht daar meer zicht op te krijgen. Een van de teleurstellingen van zijn boek is dat deze interessante vraag in het vervolg helemaal niet meer aan bod komt.

In plaats daarvan krijgen we het verhaal voorgeschoteld dat inderdaad ook al door vele anderen is verteld. Over hoe de gereformeerde zuil verkruimelde onder druk van veranderende omstandigheden, zoals daar zijn de secularisatie, de moderne theologie, de individualisering en andere. Snoek analyseert niet zozeer, maar rijgt tamelijk losjes de ontwikkelingen op verschillend vlak aan elkaar. Soms grijpt hij naar de filosofie, soms naar de sociologie en als het uitkomt naar de theologie, om de veranderende visies op de klassieke thema’s van het geloof zoals God, schepping, mens, Bijbel, Jezus enzovoort te schetsen. Erg systematisch gebeurt dat niet. Het doet wat komisch aan om de theoloog Kuitert opgevoerd te zien in het filosofisch rijtje Kant, Nietzsche, Kuitert (p. 81). Het is typerend voor de grote-sprongen-snel-thuis trant van schrijven. Vlot van stijl, maar toch gaat het je snel vervelen, omdat het allemaal wel waar is, maar ook tamelijk belegen. Om het leesbaar te houden, zijn passages ingelast uit interviews die Snoek heeft gehouden met leden uit het gezin Blom, afkomstig uit hetzelfde kerkelijke milieu. Illustratiemateriaal die niet werkelijk iets toevoegt.

Ondertussen zijn we ver afgedwaald van de persoonlijke insteek die de Inleiding nog beloofde. So wie so gaat het boek gebukt onder veel meningen en opvattingen, en komt de belevingskant van het geloof nauwelijks aan bod. Zoals de schrijver in een interview meldde, heeft hij zijn boek mede geschreven omdat hij veel mensen tegenkomt die niet (meer) in staat zijn om hun geloof te verwoorden. De docent in hem staat op, om hen te “helpen bij het doorgronden van de levensbeschouwelijke ontwikkelingen die zij hebben meegemaakt” (p. 9). Daarin mag hij geslaagd zijn. Tenminste, als het gaat om het begrijpen wat je niet (meer) gelooft. Maar om te verwoorden wat we (nog) wel geloven, mist het Snoek zelf ook aan overtuigingskracht, getuige de merkwaardig afstandelijke passage in zijn nawoord, nota bene met de ondertitel ‘persoonlijke ervaringen’:

“De beperking tot slechts een binnenwereld is mij te mager. Ik kan me eenvoudigweg niet voorstellen dat deze wereld slechts uit drie dimensies zou bestaan. Op gezette tijden ervaar ik een vierde dimensie, een onzichtbare wereld, waar God ook deel van uitmaakt”.  Zo’n zin maakt nieuwsgierig. Daar zou je wel wat meer over willen horen. Typerend is dan hoe Snoek vervolgt: “De waarheid van een drie- of vierdimensionaal wereldbeeld valt moeilijk te onderbouwen. Niettemin heeft de affiniteit voor het ene of het andere wereldbeeld grote levensbeschouwelijke gevolgen. De een gaat uit van het aardse, de ander ervaart een dimensie waar bijvoorbeeld God, engelen en/of een leven na dit leven een rol spelen.” (p. 217).

Aan deze bloedeloosheid lijdt zijn boek helaas te veel om werkelijk te overtuigen.