Recensie van ‘Tussen waarheid en wijsheid’

Borgman is één van de auteurs in Tussen waarheid en wijsheid. Uitgangspunt voor deze bundel is de gespannen verhouding tussen de waarheidsclaims van verschillende religies in een multiculturele en multireligieuze wereld. Is waarheid als begrip nog houdbaar? Of heeft ieder zijn of haar eigen (postmoderne) waarheid? Waarmee ‘waarheid’ eigenlijk een loos woord geworden is, als het elke willekeurige lading kan dekken.

De bundel valt in drie delen uiteen. In deel I wordt het thema ‘Waarheid in een tijd van religieuze diversiteit’ verkend. Filosofe Angela Roothaan pleit voor een waarheid die wijkt. Het blijft van belang om van waarheid te spreken, maar dan wel onder voortdurend besef dat we de toegang tot ‘de’ waarheid nooit zullen bezitten. Dat laatste is geen reden om het er maar bij te laten zitten. Juist niet, want in het gezamenlijke gesprek of zelfs in de strijd tussen verschillende visies wordt een wijder begrip van waarheid gevonden. Ze wijst op het voorbeeld van de waarheids- en verzoeningscommissies: “Waarheid (…) kan alleen gezocht worden door gesitueerde ervaringen van betrokkenen serieus te nemen. In het waarheidsbegrip dat daarbij hoort gaat het om helen van de gevolgen van geweld, om erkenning, om een herstel van psychische, maar ook van culturele en materiële schade. Waarheid is een wijkend begrip geworden, dat door niemand in absolute zin bezeten kan worden. Het drukt het verlangen naar heelheid uit, ook al kan deze menselijkerwijs nooit bereikt worden” (p. 37).

In het middendeel horen we stemmen uit de dominicaanse traditie. De bundel is niet voor niets een uitgave van het Dominicaans Studiecentrum voor Theologie en Samenleving (DSTS). Het artikel van de al eerder geciteerde Erik Borgman lijkt aan te sluiten bij het pleidooi van Roothaan. Volgens hem is de dominicaanse traditie opgericht om te getuigen van de waarheid. Dat betekent niet dat ze de waarheid in pacht heeft, maar ze getuigt ervan door er voortdurend op gericht te zijn, te lezen en te studeren, te onderzoeken en op het spoor komen, in een nooit eindigende beweging: “Mensen kunnen God (de ultieme waarheid, BA) niet kennen zoals God in zichzelf is. Zij kunnen God alleen kennen via de kennis van de materiële werkelijkheid … Wetenschap is in dit licht toewijding aan de waarheid die zich via de dingen toont, maar die zich tegelijkertijd in de al verworven en de nog te verwerven kennis van de dingen schuil houdt” (pp. 128-129).

Vergelijkbare gedachten komen we tegen in de ‘vrijzinnig-christelijke benadering’ van Peter Nissen in het derde deel: Waarheid is niet “een massief gegeven. Zij ontvouwt zich geleidelijk. Waarheid is geen toestand, maar een dynamiek. Zij komt in ervaringen van onthulling” (p/ 234). Alleen blijft bij Nissen onduidelijk wat die waarheid dan precies komt onthullen. Een relatie met God, zoals bij Borgman, of met een andere waarde die de waarheid profiel zou kunnen geven, ontbreekt. Volgens Nissen gaat het in de geleefde religie om “een praktische coherentie … Waarheid ‘werkt’ in het leven van concrete mensen” (p. 235).

De waarheid draagt een voorlopig karakter, en dat moeten we letterlijk nemen. De waarheid is provisioneel. Ze loopt uit op een onthulling die ons is beloofd, maar die nog uitstaat. Nissen verheldert dat met het beeld van Paulus over de wazige spiegel. Maar desondanks moet de mens handelen, keuzes maken. Dat doet hij dan ook in alle voorlopigheid, vooruit lopend op het leven in dienst aan dat leven (p. 237 – 238). Fraai geformuleerd, maar wat dat in de praktijk betekent wordt niet concreet gemaakt.

De bundel bevat 15 verschillende bijdragen, die ook van verschillend gehalte zijn. Niet alles had wat mij betreft in druk hoeven te verschijnen. Er staan gelukkig genoeg inspirerende gedachten in, die een sympathieke indruk achterlaten, maar eerlijkheidshalve ook veel open deuren voor wie een beetje bekend is met het (post)moderne debat over waarheid.

Het geheel zou ten slotte aan spanning en urgentie hebben gewonnen met meer (religieuze) diversiteit onder de schrijvers. Iets wat je gezien de ondertitel als lezer toch had mogen verwachten.