Er is een verhaal waar ik elke 4 mei aan moet denken. Over mijn oma die met haar moeder een lang stuk moest lopen om haar oom op de boerderij om eten en drinken te vragen. Dat kregen ze niet, want die tak van de familie had een andere kant gekozen in de gereformeerde kerkstrijd van 1944, de Vrijmaking. Ze liepen het hele stuk terug. Mijn overgrootmoeder, die haar dochter al die tijd tegen de kou had beschut, was door haar krachten heen en viel flauw.
Wie mag je herdenken?
Volgens het memorandum dat officieel bij Dodenherdenking hoort, mag ik deze geschiedenis niet herdenken tijdens die twee minuten stilte. Dit staat er namelijk:
Tijdens de Nationale Herdenking herdenken wij de Nederlandse oorlogsslachtoffers. Allen – burgers en militairen – die in het Koninkrijk der Nederlanden of waar ook ter wereld zijn omgekomen of vermoord sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, en daarna in oorlogssituaties en bij vredesoperaties.
Memorandum Dodenherdenking
Mijn oma en haar moeder kwamen niet om tijdens de Tweede Wereldoorlog en vallen dus niet onder de omschrijving. Misschien moet je dit verhaal direct gesproken ook eerder aan een gereformeerde twist wijten dan aan het fascisme. Toch zal niemand het me kwalijk nemen dat ik mijn voorstelling van deze geschiedenis in mijn gedachten afspeel om 8 uur, tussen zwartwit-foto’s van Anne Frank en scènes uit Band of Brothers.
Alomtegenwoordig
Zo gaan heel veel Nederlanders in hun persoonlijke Dodenherdenking net iets verder dan het officiële boekje. Mensen uit de Joodse gemeenschap hebben een ongekende verzameling verhalen van moord, verraad, verzet en lijden te herdenken. Mensen met een familiehistorie in Nederlands-Indië zullen hun gedachten hebben bij de politionele acties in de jaren na de oorlog. ‘Hollanders’ hebben gevarieerde familiegeschiedenissen van onderduikadressen en tewerkstelling, collaboratie en opstand. Oorlogsvluchtelingen in Nederland zullen de herdenking van deze oorlog aan de oorlogen in het vaderland koppelen.
Mijn zeer gerespecteerde (toevallig ook Vrijgemaakte, maar dat terzijde) collega Rikko bezocht eerder dit jaar een vluchtelingenkamp in Griekenland en wie zal hem kwalijk nemen dat hij wat hij daar gezien heeft komende donderdag meeneemt in zijn herdenking?
De aanleiding is voor ons allen hetzelfde: de Tweede Wereldoorlog, een gruwel van onvergelijkbare proporties. De misdaden tegen de menselijkheid die we nooit mogen vergeten. Van daaruit associëren we in vrijheid verder naar de kleinere broers en neefjes van de nazi-terreur. Onvrijheid, massamoord en alle mechanismen onder de Holocaust zijn godbetert nog steeds alomtegenwoordig.
Marc Chagall
Het is het heilige werk van een theoloog om oude, allesbepalende verhalen ritueel in leven te houden. Denk bijvoorbeeld aan de kruisiging. In veel kerken gedenkt men die kruisiging met Goede Vrijdag (of in de eucharistie) op een vrij vaste manier, met vaste formules en rituelen. Mooi is dat. In andere kringen zoeken voorgangers en gemeenschappen juist naar een manier om die kruisiging te actualiseren, extra indringend te herbeleven door het te koppelen aan een actuele situatie.
Zo gebruikte Marc Chagall, de joodse kunstenaar, de kruisiging tijdens de Tweede Wereldoorlog omdat hij in dat symbool de ultieme verbeelding van de Sjoa zag. Het effect is ontroerend en ijzersterk. In deze context komt zowel het verhaal van Jezus als het lijden van de Joden in de nazi-tijd extra sprekend uit de verf.
Beide geschiedenissen zijn paradigmatisch voor ons. Onsterfelijk in hun onuitsprekelijke pijn en schreeuw om recht. Om verlossing. Een kosmisch god-waar-ben-je.
Verhaal ritueel vormgeven
Laat Rikko Voorberg de Dodenherdenking verwateren door er dit jaar op deze plaats deze vorm aan te geven? Natuurlijk niet. Rikko en ik zijn theologen die opgroeiden na de God-is-dood beweging. De vraag die de Holocaust opriep echoot de vraag van Jezus aan het kruis: Mijn God, mijn God, waarom hebt u mij verlaten? De complete theologie van onze generaties is gestoeld op dit 20ste-eeuwse trauma. Dat krijg je niet uit ons systeem, en dat moet ook niet.
Het is het heilige werk van een theoloog om oude, allesbepalende verhalen ritueel in leven te houden.
Wat Rikko doet, is zijn werk. Het zoeken naar wegen om een verhaal dat we nooit mogen vergeten ritueel vorm te geven. Op zo’n manier dat (in dit geval) de Tweede Wereldoorlog én de actualiteit genadeloos in onze zielen binnenkomt en de roep van het vergoten bloed weer oorverdovend hard in ons doorklinkt.
Als deze actie op het Rembrandtplein niet dat effect op jou heeft, blijf er dan weg. Ga naar de Dam, kijk een film of een documentaire of eet, zoals ik, met je familie. Zoek een vorm die jou het best helpt om de verschrikkingen te herdenken en de betrokkenen te eren.
Maar neem het een ander niet kwalijk als hij doet wat een pionier-theoloog al tweeduizend jaar hoort te doen: alles op alles zetten om de verhalen in leven te houden die onze blik op de werkelijkheid in het juiste licht zetten.
- Lees verder Alain Verheij op Blendle: Wil je dodenherdenking echt redden, zet dan de TV uit en vier samen een maaltijd.
- Of kijk en luister op NPO Radio 1: Iedereen op zijn eigen manier herdenken.
De doden herdenking is zinvol.
Dat wij dat verbinden aan ons verleden en onze gevallenen in de 2de W.O. is prima (al neemt het aantal mensen, dat het echt meegemaakt heeft, af.)
Dat eigen ervaringen in oorlogs- en rampgebieden door iemands hoofd gaan, is begrijpelijk.
Van je gedachten ben je de enige meester, het enige slachtoffer.
Dat de theologen van tegenwoordig het verleden met het heden verbinden, is pure winst.
Dat daarbij natuurlijk Jezus een prominente rol kan spelen, is logisch.
Wat ik alleen maar niet kan begrijpen, is dat we als mensen maar niet in staat lijken om lering uit het verleden te trekken!!!
Mijn opa hoort bij de velen die niets deden voor de Joden. Toch werd hij vermoord. Met alle gevolgen voor zijn vrouw en kinderen, waaronder mijn moeder en zodoende ook voor mij. Veel pijn. Zonder trots te kunnen zijn op zijn verzetswerk, want dat deed ie niet. Op vier mei denk ik vooral aan die lieve opa, een papa van zeven kinderen van één tot veertien. Die naast zijn huis doodgeschoten werd. Zomaar. De gevolgen voor zijn gezin waren groot. Zo zal dat ook zijn voor de gezinnen van de vluchtelingen. Laat Rikko lekker herdenken op het Rembrandtplein. Ieder op de plaats waar hij zich het meest op zijn plek voelt. Ik graag stilletjes voor de t.v.
Hmm … vind het maar een goedkope poging om aandacht te trekken van dhr. Voorberg.
Ten eerste: wat maakt dat migranten die met een economisch motief op weg gingen en daarbij omkwamen (verreweg de meesten uit Africa) zo nodig op gelijke voet gesteld moeten worden met slachtoffers van vervolging, verzetstrijders, en militairen die de bevrijding tot stand brachten? Dat zie ik totaal niet.
En gesteld dat we toch aan de gang zouden gaan om naar eigen smaak doden toe te voegen aan de bestaande herdenking, waarom het dan laten bij migranten?
Kies willekeurig een categorie doden uit en hang ze erin zou ik zo zeggen?
Waarom bijvoorbeeld geen kruisjes voor de burgerslachtoffers van ISIS terrorisme in de EU, Syrie en Iraq? Of de slachtoffers van Boko Haram?
Of van de miljoenen slachtoffers van het Stalinisme? Of van Mao’s “grote sprong voorwaards”? Of van de LGBT’s die in Africa en Islamitische landen vermoord werden (en worden).
Echt een holle en smakeloze publiciteitsstunt van die Voorberg.
Ik heb het idee dat je Rikko niet kent. Ik ook niet overigens. Maar is het niet wat makkelijk om er een holle en smakeloze publiciteitsstunt van te maken? Van “die” Voorberg. Mijn vermoeden is dat je het sowieso al niet met hem op hebt anders zou je het wel anders benoemen. Ik vind je reactie weinig opbouwend en respectvol. Ik vind het een mooie actie die aandacht geeft voor wat we tegenwoordig nog steeds niet goed doen. Daarnaast vermoed ik niet dat deze actie puur om publiciteit gaat.
Dhr. Voorberg ken ik inderdaad niet, en ik denk niet dat dat van belang is. Het gaat om zijn actie, niet om zijn persoon.
Er zijn legio mogelijkheden om aandacht te geven aan “wat we tegenwoordig nog steeds niet goed doen”, waaronder de behandeling van vluchtelingen uit Syrie. Hij kan het (als predikant) bijvoorbeeld in zijn preek vermelden. Maar daarmee haalt hij de krant niet.
Om die reden alleen ben ik van mening dat het volstrekt duidelijk is dat hij deze actie uitsluitend uitvoert om publiciteit te verkrijgen voor zijn onderwerp.
De dodenherdenking is een soort ritueel (alleen geen religieus ritueel), dat nog steeds in brede kring gevoelig en emotioneel ligt.
Dit ritueel voor eigen doeleiden hergebruiken vind ik onkies. En dat klinkt dan ook door in mijn taalgebruik.
Hebben we geleerd van de fouten in het verleden? Het zoeken van zondebokken? Dan is mijn antwoord Nee! Kijk eens hoe de vluchtelingen in Athene, in Bulgarije, Hongarije enz worden bejegend, sterker nog ontmenselijkt.
Denk eens aan ons land, hoe politicus Wilders vluchtelingen tot zondebokken maakt!
Daarom sta ik achter deze actie.
“Het is het heilige werk van een theoloog om oude, allesbepalende verhalen ritueel in leven te houden.”
Het is het heilige werk van de kerk het evangelie van Jezus Christus te verkondigen tot aan het einde der wereld. Toch?
“blijf er dan weg” is hier het advies, maar dat betekent ook “loop dan ook niet mee in de stille tocht” want die komt daar “toevallig” langs.
Is dat echt “gewoon je werk goed doen”? Wie gaf hem de baan en de opdracht om tumult te creëren en de ophef te negeren? “Hij doet gewoon z’n werk” was al eerder de verdediging van nare mensen.
Het gaat hier niet om zijn persoonlijke invulling of om de beweerde gedachte daarachter. In dit artikel wordt de waarheid gebogen om een punt te maken. Hoort dat ook bij zo’n baan?
Tijdstip, plaats, activistisch karakter, maatschappelijke onrust, zorgen van mensen, saamhorigheid. Daar wordt niet op ingegaan.
Spelen op andere dingrn en afleiden is geen eerlijke oprechte bespreking.
De aandacht voor die problematiek is belangrijk, maar het is niet goed om te doen alsof de mensen die zich melden daar allemaal niet om geven. Het is ook niet goed om geen oog te hebben voor oprechte zorgen en daar niet op in te gaan. In een andere setting zou er meer steun zijn. Veel meer. De manier waarop dit gebeurd beschadigt de zaak. Dat is niet nodig.
Ik raakte gisteren in gesprek met een heel oude Joodse man, die de jaren 30 van de vorige eeuw had meegemaakt en hij was boos en verdrietig. Hij vroeg zich af of Nederland en Europa niets geleerd hadden van het verleden. In de jaren dertig, toen de Joden de zondebok kreeg toegewezen en nu zijn het moslims en vluchtelingen. Denk eens aan die verwerpelijke uitspraken van rechts radicale Geert Wilders.
Nog steeds kunnen rechts-radicalen hun haat richting Joden, moslims en vluchtelingen op de sociale media uiten. Dus hebben geleerd van het verleden ? Nee, want we kijken nog steeds weg van het leed van anderen.
“… na gedankt te hebben, het [brood] brak en zei: „Dit betekent mijn lichaam, dat ten behoeve van U is. Blijft dit tot mijn gedachtenis doen.” Evenzo deed hij ook met betrekking tot de beker, nadat hij het avondmaal had gebruikt, en hij zei: „Deze beker betekent het nieuwe verbond krachtens mijn bloed. Blijft dit, zo dikwijls als GIJ hem drinkt, tot mijn gedachtenis doen.” Want zo dikwijls als GIJ dit brood eet en deze beker drinkt, blijft GIJ de dood des Heren verkondigen, totdat hij gekomen is.” I Kor. 11
Ik heb deze tekst maar even aangehaald om het duidelijk te maken dat er geen opdracht is om de kruisiging te actualiseren zoals Verheij over Chagall. Verheij noemt ’t verhaal van Chagall ook paradigmatisch en betrekt de actie van Voorberg er ook bij…
Theologen […] kunnen blijkbaar niet zonder paradigma’s, maar Goddank zijn er kerken die op een vrij vaste manier, met vaste formules en rituelen de kruisiging gedenken op de wijze die Jezus voorschrijft! Op Goede Vrijdag en met het Heilig Avondmaal. Het gaat om Zijn gedachtenis! Met de nadruk op ‘Zijn’. Jezus houdt het simpel en kort: doe dit tot mijn gedachtenis! En weer de nadruk op ‘mijn’.
Op Goede Vrijdag (of bij het Heilige Avondmaal) staan we stil bij de kruisiging van Jezus. Niemand anders en ook niets anders dan Jezus’ kruisiging!
Begint ’t al te dagen?
Nee?
“Tijdens de Nationale Herdenking herdenken we de Nederlandse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en oorlogssituaties en vredesmissies nadien,” meldt het Nationaal Comité 4 en 5 mei op de website.
Daar moet je geen andere gebeurtenissen aan plakken of verbinden. Het Comité, en daarmee heel Nederland (het is immers een nationale herdenking), gedenkt en herdenkt dit “… op een vrij vaste manier, met vaste formules en rituelen.”
Voorberg had beter moeten weten want door zijn halsstarrigheid heeft hij de zaak waar hij (en anderen) voor streed meer kwaad gedaan dan goed. Daar is hij (en anderen) al in een vroeg stadium voor gewaarschuwd! Maar nee, Voorberg (en anderen) moesten en zouden hoe dan ook de actie laten doorgaan op het tijdstip dat heel Nederland stil staat bij de Nederlandse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en latere oorlogssituaties en vredesmissies. Velen gaven te kennen het op een andere dag te houden, of op de Dag van de Vluchteling. “Nee!” was weer het antwoord van Voorberg cum suis. En te elfder ure werd de hele actie ook nog eens afgeblazen! Is de zaak waar Voorberg c.s. voor streed hiermee gediend? Totaal niet! Hij en de zijnen, hebben dit eerder aangetast, het heeft een nare bijsmaak gekregen…
Men gaat in de kerk ook niet naast het Heilig Avondmaal of op Goede Vrijdag een verhaal ophangen van [vul maar in]?! Dat zou de boodschap van Jezus alleen maar overschaduwen!
Je hebt het goed uitgelegd, Karel! En ik ben óók blij dat de burgemeester van Amsterdam, Rikko’s actie heeft verhinderd. Daar was absoluut rotzooi van gekomen. En dat was op het ogenblik.van deze herdenking zeer ongepast geweest.
Maar de kruisiging van Jezus verbind ik toch wel aan het lijden van (net als Jezus) alle onschuldige mensen door o.a. dwalende, andere mensen.
Alle mensen die ageren tegen Rikko ageren hebben oogkleppen op, wan ieder jaar is er wel een rel om wat er wel of niet herdacht mag worden op 4 mei.
Dat is ronduit beschamend!
Wat een reactie, Rommie! Waarom is het zo dat alle mensen die een andere mening hebben dan jouw linkse mening, per definitie oogkleppen op hebben en extreem rechts zijn? Al die mensen, waar jij je blijkbaar zo bedreigd door voelt, hebben net zoveel recht op hun mening als jij hebt op jouw linkse mening. Jij hebt zelf oogkleppen op, want jij reduceert de vluchtelingenkwestie tot een veel te makkelijk zwart/wit verhaal. Zij zijn slachtoffer en zielig, en wij blanke Europeanen zijn slecht, racistisch en extreem rechts. Mag ik jou er op wijzen dat het overgrote merendeel van de migranten niet uit oorlogsgebied komt, en dus wat mij betreft misbruik maakt van de misère van de echte vluchtelingen. Hoezo “krijgen” moslims de zondebok toegespeeld? Waar was jij de afgelopen twee jaar, toen de ene na de andere islamitische aanslag in Europa gepleegd werd? Die “actie” van de heer Rikko vind ik belachelijk! Natuurlijk is het erg dat die mensen zijn verdronken, maar dat is op geen enkele wijze onze verantwoordelijkheid, laat staan onze schuld. Als ze herdacht worden, dan in hun land van herkomst. Absoluut niet op 4 mei, de dag dat wij ONZE helden en hun ultieme offer herdenken en eren!
Robbie, redactie gepleegd op jouw tekst. Op deze site geldt een verbod op krachttermen of persoonlijk aanvallen. Houd daar rekening mee, anders wordt de reactie niet geplaatst.
Beste Robbie, het is beschamend dat er ieder jaar weer een ophef is naar het gedenken van 4 mei, over wat wel of wat niet herdecht mag worden op de vierde mei!
Nu wat betreft het initiatief van Rikko, hij kreeg ook steun van oud verzetstrijders en ook Joden.