Wat we nodig hebben, wat onze cultuur zo nodig heeft, is de stilte van dit seizoen. De aarde op haar noordelijk halfrond, die zich wentelt in donkerte. De schemerige, vaak zo grijze dagen die uitnodigen tot inkeer. Het durende duister van de nacht, dat in zichzelf een gebed is om licht. De stilte van het lege land, dat rust om straks weer te kunnen ontvangen. De boerderijen verzonken in de aarde, bastions van geborgenheid verspreid in de uitgestrekte polders.
Geen rust meer om de verinnerlijking te zoeken. In tv-programma’s zien we het gebeuren: de eindeloze stroom van woorden en meningen. Iedereen lijkt alles maar uit te kramen zonder enige zelfreflectie. Iedereen praat en praat zonder even een moment stilte in zichzelf te zoeken. Iedereen prikkelt iedereen. Er is geen rust meer in de ruis. Terwijl we juist nu de leegte en de stilte zo nodig hebben.
In de Volzin magazine van december/januari – waaraan ikzelf ook een kritische kerstbijdrage lever – houdt collega Joost Röselaers een pleidooi voor de leegte. Dit mede naar aanleiding van het boek dat hij samen met Esther van Fenema schreef: De leegte voorbij. Grappig in dit verband is dat ikzelf in 2008 een boek bij Ten Have heb uitgegeven onder de titel Voorbij de leegte, waarin ik een vergelijkbare zoektocht onderneem.
Maar waar het me nu om gaat in Röselaers artikel, is de opmerking van ‘iemand die actief is in de kunst’, die ik natuurlijk ook mezelf aantrek: ‘Hoe kom je erbij dat we er al aan toe zijn om aan de leegte voorbij te geraken? Nee! Laten we eerst de leegte ingaan. Stil worden. Het uithouden in het niet-weten. […] Eerst moeten we de leegte in met elkaar.’
Het klopt helemaal. In zoverre: niet ‘eerst’ de leegte in, maar altijd! De stilte, de leegte, het niet-weten – precies dat zou ons nieuwe verhaal kunnen worden. Dat is wat onze cultuur nodig heeft, niet alleen in een soort overgangsfase zoals je deze tijd zou kunnen typeren, maar structureel. Als grondhouding!
Spiritualiteit van de aarde
Terugkeer naar een spiritualiteit van de aarde hoort daarbij. Een gezindheid die de meesten van ons volkomen zijn kwijtgeraakt. In de aarde roeren met je handen en de grond onder je nagels voelen. Het beleven van de seizoenen, juist ook het voelen van de leegte van het land en het donker, zonder die meteen op te vullen en dicht te smeren met meningen of hol vermaak. En dan zullen we zien dat juist de leegte zich opent naar het licht. Zoals ik – geraakt door zo’n winterlandschap – heb uitgedrukt in dit gedicht:
December
Een glimp van licht
laag aan de paarse kim.
De dagen dun als dageraad,
de nachten dik en zwaar.
Tussen de schemeringen schijnt
de maan een schaduw van zichzelf.
De leegte van het winterland
opent de hemel naar het licht.
Dank lieve Wim.
Je woorden spreken me aan.
De “leegte van de vele woorden op tv…”
Dank voor je prachtige gedicht.
Ja met mijn eigen leegte wil ik naar het Licht..