Tel je zegeningen | Deel 1: Jacques Mourad

De dag waarop Navid Kermani het bericht ontving dat hij de Vredesprijs van de Duitse Boekhandel kreeg – 21 mei 2015 – werd Jacques Mourad door IS ontvoerd in Syrië. Ondertussen is hij weer op vrije voeten. Inwoners van de stad Qaryatain hielpen hem te ontsnappen uit zijn cel. Zij vermomden hem en met de hulp van bedoeïenen smokkelden ze hem uit IS-gebied.

Navid Kermani reisde in de herfst van 2012 in een door oorlog verscheurd Syrië en schreef over wat daar gebeurde toen hij Jacques Mourad ontmoette. “Vader Jacques was verantwoordelijk voor de Katholieke Parochie van Qaryatain en behoorde tot de Gemeenschap van Mar Musa, die begin 1980 was gesticht in een verlaten klooster. Het is een speciale, waarschijnlijk unieke, christengemeenschap, toegewijd aan de ontmoeting met de islam en liefde voor moslims. De monniken en nonnen volgen gewetensvol de geboden en rituelen van de Katholieke kerk, maar nemen even oprecht deel aan de islam door te participeren in het naleven van de Ramadan. Het klinkt gek, zelfs belachelijk: christenen die, zoals zij zelf stellen, verliefd zijn geworden op de islam. Toch was deze christen-moslim liefde tot zeer recent een realiteit in Syrië en in de harten van veel Syriërs is het dat nog.

Met het werk van hun handen, de vriendelijkheid van hun harten en de gebeden van hun zielen, schiepen de nonnen en monniken van Mar Musa een plaats die een Utopia leek, een plaats die – hoewel de tegenstellingen in het heden niet werden ontkend – op niets minder vooruitliep dan een eschatologische verzoening. Ervan overtuigd dat zo’n verzoening zou plaats vinden. Een stenen klooster uit de zevende eeuw, te midden van de overweldigende eenzaamheid van de bergachtige Syrische woestijn, werd bezocht door christenen uit de hele wereld. Maar dag na dag klopten steeds grotere aantallen Arabische moslims – soms tientallen, soms honderden – aan de deur om hun christenbroeders te ontmoeten, om te praten, te zingen, en samen stil te zijn, of hun eigen islamitische gebeden te verrichten in een hoek van de kerk zonder beelden of afbeeldingen.”

Zo begon Navid Kermani zijn toespraak in de Paulskirche, die later in het Engels werd gepubliceerd als: Beyond the Borders – Jacques Mourad and Love in Syria. Je leest het en daarna nog eens. Vanuit een deel van de wereld waarnaar we bijna niet meer durven kijken bereiken deze woorden je. Een bloem op een puinhoop. Lieven de Cauter schetst in Metamoderniteit voor beginners op indrukwekkende wijze het wissen van het collectieve geheugen van de bevolking van Beiroet, tijdens een burgeroorlog van 15 jaar of meer. Hetzelfde gebeurt met het gezamenlijk geheugen van de bevolking van Syrië en Irak. Er zijn geen oude, vertrouwde plekken meer. Je oriëntatie is weg. Wie geeft wie het recht om dat te doen? De enorme veerkracht die nodig is om voor jezelf een hernieuwde oriëntatie in zo’n christen-moslim liefdesproject te vinden, wordt misschien zowel uit hoop als uit wanhoop geboren.

Even schieten flarden ‘chrislam’ door je hoofd. De Positivo’s, Koot en Bie met hun Chrislamsong: één geloof voor islamieten en christenen. Dat waren mensen van één portiek. ‘Chris-lam is de enige weg’ zongen ze blijmoedig en ‘enkel de Chrislam kan ons nog redden’. In de Amerikaanse politieke opinie bestaat een diffuse onderstroom waar commentatoren zich druk maken over de ‘onstuitbare’ opkomst van de chrislam – de ‘onvermijdelijke’ fusie van christendom en islam.

Het doen samensmelten van christendom en islam tot chrislam roept veel weerstand op. De eindtijdverzoening vormt duidelijk een tegenwicht voor de eindstrijd tussen goed en kwaad, waarvoor naïevelingen zich bij de oorlogsmisdadigers van IS aansluiten. Hoe geef je inhoud aan eindtijdverzoening? Christenen en moslims die bij elkaar komen om momenten van verstilling en spiritualiteit te ervaren, zijn tegelijkertijd zeer van elkaar verschillende individuen met heel diverse levens- en wereldbeschouwingen. En dat mogen ze ook blijven. Ze mogen als christen en moslim, met ieder hun eigen biografieën, verzoening ervaren.

Vader Jacques Mourad schreef enkele dagen voordat hij door de IS werd ontvoerd in een e-mail: “De dreiging van de terroristensekte IS, die zo’n afgrijselijk beeld van de islam presenteert, is in onze regio gearriveerd. Het is moeilijk te besluiten wat we moeten doen. Moeten we onze huizen verlaten? We vinden het afschuwelijk om dat te doen. Het is vreselijk om toe te moeten geven dat we in de steek zijn gelaten – vooral door de christelijke wereld, die heeft besloten afstand te bewaren om zichzelf niet in gevaar te brengen. Wij betekenen niets voor hen.”

Twee opmerkingen in deze mail zijn treffend. We leren Vader Jacques meteen wat beter kennen. Navid Kermani noemt het karakteristiek voor zowel Vader Jacques als voor alle intellectuele integriteit. Vader Jacques verdedigt de gemeenschap waar hij niet toe behoort en bekritiseert die van hemzelf. Op het moment dat hij dit schreef was de groep die pretendeert de islam te vertegenwoordigen en claimt de wetten van de Koran toe te passen, een onmiddellijk en duidelijk gevaar voor hem en zijn parochie. Toch benadrukte Vader Jacques dat deze terroristen het ware gezicht van de islam verminken. Veel moslims herhalen alsmaar het tot op de draad versleten ‘geweld heeft niets met de islam te maken’.

Navid Kermani zegt: “Maar een christelijke priester die kan verwachten te worden verbannen, vernederd, ontvoerd of gedood door volgelingen van een ander geloof en er toch op staat dat geloof te verdedigen – zo’n man van God vertoont een edelmoedigheid die ik nergens ben tegengekomen behalve in de levens van de heiligen.” Hij voegt daar nog deze merkwaardige woorden aan toe: De liefde voor het eigene – eigen cultuur, je eigen land en ook je eigen persoon – komt tot uiting in zelfkritiek. De liefde voor een ander – een andere persoon, een andere cultuur en zelfs een andere religie – kan veel uitbundiger, zonder reserve zijn. Het is waar dat de eerste vereiste voor liefde voor de ander liefde voor jezelf is. Maar verliefd worden, zoals Vader Paolo – de oprichter van Mar Musa – en Vader Jacques deden, kun je alleen op de ander. Zij in dit geval op de islam.’