Tel je zegeningen | Deel 5: Sara Khan (vervolg)

Tijdens haar rondreizende voorlichtingscampagne ontmoet Sara Khan Britse moslimvrouwen met een soennitische, sji’itische en Ahmadiyya achtergrond. Vrouwen uit Pakistan, Bangladesh, Somalië, Arabische landen, Koerdistan en tot de islam overgestapte Engelse vrouwen. Jonge vrouwen, moeders en grootmoeders. Vrouwen die aan geloofsverdieping doen of juist in een secularisatieproces zitten. Ze is voorbereid op deze complexiteit en diversiteit van leefwijzen en opvattingen. Drie gemeenschappelijke thema’s treden op de voorgrond: kloven binnen families; barrières binnen gemeenschappen en het niet op waarde kunnen schatten van de interventie en steun van instanties die men als ‘buitenstaanders’ ziet.

De barrières binnen families en gemeenschappen beginnen bij de taal. Het is moeilijk genoeg om teenagers op te voeden, maar wanneer er een taalprobleem op een gevoelig gebied als cultuur en religie bij komt en moeders en dochters moeten worstelen om zich voor elkaar verstaanbaar te maken, dan is er sprake van een dubbele generatiekloof. Er is daarbij ook nog sprake van een identiteitscrisis van wat ondertussen de ‘9/11-generatie’ is gaan heten. Kinderen die zijn opgegroeid in het middelpunt van verdachtmakingen dat elke moslim een terrorist in aanleg is. Kinderen hebben geen weerwoord en hun gevoel ‘erbij te horen’ wordt hierdoor ernstig aangetast.

Gelaagd

De ervaringen die tijden de roadshow werden opgedaan, bevestigden opnieuw het probleem van de ‘veelheid’. De factoren die tot extremisme en radicalisering kunnen leiden, zijn talrijk, complex en gelaagd. Net als bij de kennismaking met hoog opgeleide populistische extreem rechtsaanhangers ben je stomverbaasd als beter opgeleide jonge moslims platvloerse fundamentalisten blijken te zijn. Het is niet voldoende om te signaleren dat ook in het onderwijs hoog scorende meisjes meedraaien in het radicaliseringsproces.

Dan missen we de ruimere context. Je kunt geletterd zijn, maar religieus ongeletterd. Goedwillende moslims die uit een gezin komen waar men tweemaal per jaar naar de moskee gaat, worden blootgesteld aan extremistische invloeden en missen een sterk betrouwbaar religieus en moreel leiderschap om op terug te vallen. Maar ook beperkte levenservaring en een gebrek aan gevoel ergens bij te horen spelen een rol. Zwakke familiebanden, waarbij opgroeiende kinderen kwetsbaar zijn vanwege de emotionele, culturele en taalbarrière in het gezin, worden uitgebuit door zelfverzekerde, doelbewuste extremisten.

Ouder-kindrelaties

Wanneer kinderen onderzoekende vragen stellen over extremisme en religie, klappen ouders vaak dicht omdat ze denken ‘theologische vragen’ niet te kunnen beantwoorden. Dit is een cruciaal punt. Ouders erkennen zelf hun gebrek aan religieuze kennis als een zwaktepunt in hun relatie met hun eigen kinderen. Teenagers ervaren dat ook hun ouders geen betrouwbare autoriteiten op het gebied van ‘de Islam’ zijn.

Moeders vertellen dat zij niet op de hoogte zijn van de bronnen die hen de tegenargumenten voor extremisme kunnen bieden. Onvermijdelijk gaan sommige kinderen ‘online’ om hun eigen antwoorden te zoeken en vinden. Veel websites zijn ingericht op die kinderlijke nieuwsgierigheid. Veel indrukwekkende moslimtextiel en verbale zelfverzekerdheid, maar weinig diepgang of echte kennis. Toch bereiken sommige extremistische moslimjongeren – met nog onverteerde brokken uit het hoofd geleerde kennis en hun popstarstatus – vele duizenden met hun website retoriek.

Kunnen de moskeeën dit kennisvacuüm dan vullen? Het werk van enkele moskeeën wordt door ouders gewaardeerd. Er bestaat een algemene indruk dat radicalisering niet massaal vanuit moskeeën plaatsvindt. Toch voelden veel moeders dat de meeste moskeeën niet waren toegerust om een vertrouwd tegenoffensief voor radicalisering te bieden. Een moeder vertelde dat zij een vergadering had bijgewoond met een moskeebestuur. Zij maakte deel uit van een delegatie van een moslimgemeenschap en had gevraagd wat de moskee deed tegen IS-propaganda. Het bestuur antwoordde dat dat niet hun taak was, maar die van de ouders..  Er wordt ondertussen enige vooruitgang geboekt want een groep geleerden en imams kwam in Londen bijeen en besloot een on-line magazine te starten, Haqiqah (imamsonline.com),om IS propaganda te counteren. 1]

Angst

Een andere hindernis, die vooral door vrouwen wordt benoemd en niet gewaardeerd, is angst. Angst om de extremisten uit te dagen en de mogelijke repercussies die erop kunnen volgen. De angst is concreet omdat ze hebben meegemaakt dat vrouwen, die extremisten durfden uit te dagen werden beledigd, geïntimideerd en beschuldigd. IS propaganda is gebaseerd op de bekende tweedeling: je bent voor ons of tegen ons. Maar niet alleen IS probeert de vrouwen monddood te maken.

Moslimvrouwen maken mee dat moslimmannen proberen om hun bijeenkomsten verdacht te maken, terwijl het enige agendapunt de bescherming van hun kinderen is. De vrouwen zijn zich ervan bewust dat het uitdagen van het moslimextremisme gevolgen heeft. Het houdt tevens in dat je de vanzelfsprekende dominantie van mannen en de traditionele man-vrouw rolverdeling uitdaagt. De grote hobbel die moet worden genomen om überhaupt aan activiteiten in het publieke domein deel te nemen.

Niet alle vrouwen stelden vertrouwen in de politie of andere instanties, omdat zij in het verleden hebben ervaren dat die ook niet altijd aan hun kant stonden. Maar er zijn ook nog geen pogingen ondernomen om door middel van dialoog of samenwerking tot een vertrouwensbasis te komen op dit gebied.

Extremisten van alle groepen en partijen verafschuwen een samenleving waarin mensen met verschillende opvattingen, overtuigingen en religies, vreedzaam naast elkaar kunnen leven. De oproep van de IS om moslims te verleiden tot terreuractiviteiten heeft – zelfs als die acties niet worden uitgevoerd – als onderliggend motief om binnen westerse samenlevingen te polariseren en verdeling te zaaien, en zoals IS het noemt, de grijze zone van co-existentie, weg te vagen. Door te suggereren dat zij een zogenaamd kalifaat vestigt, verdeelt de IS de wereld, zowel voor moslims als alle anderen, automatisch in tweeën. George W. Bush deed hetzelfde. En de echte slachtoffers van deze kemphaanhouding zijn de mensen die ondanks al onze verschillen en tekortkomingen in vrede willen samenleven.

Islamdebat herzien

Als we de gevaarlijke haatdraaikolk in de politiek en het maatschappelijk leven, die het westen begint te domineren een beetje willen bijsturen, dan dienen alle partijen het nationale vertoog over moslims te herzien of heroverwegen. Moslims dienen af te stappen van hun eeuwige slachtofferrol. Altijd beledigd en gekwetst zijn en de maatschappij afschilderen als intrinsiek islamofoob, levert niets op en lijkt steeds meer op complot denken.

Ook de eeuwige klacht, ‘waarom moeten wij ons verontschuldigen voor het geweld en terrorisme van een aantal gekken, wij zijn onschuldige moslims? Het heeft niets met de Islam te maken!’ snijdt geen hout. Moslims kunnen individueel en vanuit een moskee met herhaalde geweld en terreur veroordelende verklaringen een bijdrage leveren aan het gevoel van veiligheid in een samenleving. Dit is vanuit de islam een verantwoording die wij als moslims hebben tegenover de samenleving waarbinnen wij leven.

Het is van vitaal belang dat de overheid en instanties met moslimgroepen gaan samenwerken om het wederzijdse giftige narratief te ontmaskeren. Dit kunnen we doen vanuit gemeenschappen, scholen, universiteiten of social media. Het is van wezenlijk belang dat we de steeds herhaalde haatretoriek goed onderbouwd blijven tegenspreken, anders blijft er een ruimte met onbetwiste beweringen open. Die ruimte is een ‘niemandsland van beweringen over moslims en de Islam’ geworden waarin elke ‘vals nieuws’ kreet een eigen leven gaat leiden.

Bondgenoten

Moslims zouden zich moeten opstellen als de belangrijkste en krachtigste bondgenoten tegen de mondiale dreiging van extremisme en terreur. De grootste bedreiging voor IS vormen de moslims die de IS oproep tot djihâd, beantwoorden met een djihâd van bewust willen werken aan vredesopbouw, veiligheid en vreedzaam samenleven in de landen waar zij zich bevinden. Alle partijen hebben er belang bij dat de samenleving niet nog meer wordt gepolariseerd. De partijen met belang bij polarisatie maken zich automatisch verdacht.

Politici zouden samenwerking moeten zoeken met moslims die actief de IS propaganda tegenspreken om te komen tot een vorm van samenleven waarin we elkaars menszijn in compassie kunnen herkennen. Met deze strategie is zelfs nog geen begin gemaakt. Het houdt onder meer in dat de populistische retoriek van Trump, Wilders en Marine Le Pen, publiekelijk wordt verworpen, in plaats van de kleinzielige partijpolitieke neiging om stemmen te winnen door een ‘racisme light’ te verkondigen.

Rechtspopulisten ondermijnen het vertrouwen in de instituties, de rechtsstaat en het volkenrecht. Met dezelfde duidelijkheid dient herhaaldelijk en met zoveel woorden, de verraderlijke ideologie van IS en verwante groeperingen – zowel de gewelddadige als niet gewelddadige variant – te worden verworpen. Zonder ons druk te maken over politieke correctheid of op lange tenen te staan.

Extremisme tegenwerken

Het is geen onmogelijke taak om de aantrekkingskracht van het moslimextremisme tegen te werken en te weerleggen. Dwars over het Verenigd Koninkrijk zijn er moslimgroeperingen actief in het maatschappelijk middenveld. Zij trachten door het aangaan van discussies en het geven van informatie burgers ervan te weerhouden elkaar te schaden en sociale conflicten te vermijden. Dit werk is van wezenlijk belang. Zij trekken het extremisme openlijk in twijfel; dagen uit tot dialoog en debat en zetten daarmee grote vraagtekens achter radicalisering. De zwijgende meerderheid van moslims lijdt aan de herhaling van valse informatie. Die van de haatzaaierij van de moslimextremisten en die van de kracht van de herhaling van extreemrechtse vuilspuiterij, bijvoorbeeld op internet. Het doorprikken van de holle retoriek van twee soorten extremisme werkt ontmaskerend.

Moslimstemmen als die van Sara Khan, vormen een doorn in het vlees en het oog van de IS, maar zijn ook een ongemakkelijke waarheid voor mensen als Wilders en Trump. Zij zegt: “In de strijd tegen het extremisme en terrorisme dat zich op de islam beroept, zijn de Europese moslims die mensenrechten tegenover de holle slogans van IS stellen, onze natuurlijke bondgenoten. Onder de huidige omstandigheden – waarin mondiaal moslimextremisme erop uit is samenlevingen te destabiliseren – zouden we ons nog meer moeten inspannen om, verenigd in onze gedeelde waarden, de extremisten te verslaan die ons uit elkaar willen drijven.”