Geen gebak
Het verhaal gaat dat wijlen Willem Breedveld, politiek commentator, op de dag van de verkiezingen gebak in huis haalde om ‘de democratie te vieren.’ Welnu, bij ons thuis geen gebak. Ik beschouw de democratie niet als een feestje. Natuurlijk ken ik en onderschrijf ik de uitspraak van Churchill dat democratie een slechte regeringsvorm is maar altijd nog de minst slechte. Dat betekent echter dat het een noodzakelijk kwaad is – en derhalve geen reden voor slingers.
We kunnen niet anders. We worden er door gegijzeld.
Nee, een feestje is democratie niet.
En nee, ik ben niet cynisch. Ik geloof oprecht dat de meeste politici idealisten zijn. Ik heb bewondering voor de volharding waarmee velen van hen de stroperige realiteit te lijf gaan om iets van hun ideaal te verwezenlijken. Ik ben juist sceptisch ten aanzien van de argwanende stuurlui aan wal die al te gemakkelijk de mond vol hebben over ‘onbetrouwbaar’ en ‘zakkenvullers’.
Alle lof voor hen die de modder over zich heen trotseren, maar ik kan niet geloven in het systeem.
De macht van het getal
Ik kan niet geloven in het systeem omdat het bepaald is door de macht van het getal. Die macht neemt in onze samenleving toch al ongezonde vormen aan. Meer dan ooit lijkt in de moderne media het aantal bepalend voor het oordeel over de inhoud: kijkcijfers, facebooklikes, twittervolgers, de meeste dit en de meeste dat…
De eerbied voor het getal lijkt me de ziekte van onze samenleving: niet kwaliteit is maatgevend maar het aantal afnemers. Voorbeeld, poëzie is de puurste en kwalitatief hoogste vorm van taalgebruik maar wordt het minst gelezen. Ik heb trouwens ook de indruk dat mijn beste columns het minst worden gelezen… 😉
Met dit alles zou te leven zijn ware het niet dat de macht van het getal maar al te vaak ontspoort in de tirannie van de meerderheid.
Socrates moest de gifbeker drinken – vanwege de meerderheid. De Romeinen kruisigden Jezus – daartoe opgehitst door de massa. De gebroeders De Witt werden afgeslacht – door de menigte. Hitler kwam aan de macht – via slinks toegepaste democratie. Trump blaast nu van de toren – dankzij…
Allemaal democratie.
En ik kan nog wel even doorgaan.
Rebellie
Ook hier zou ik nog overheen kunnen stappen door te zeggen: dan moet je juist gaan stemmen, om die tirannie niet in het zadel te helpen. Maar het principe van mijn weigering ligt dieper.
Willens en wetens ben ik een cultuurpessimist. Let wel, geen pessimist, maar een cultuurpessimist.
Onze cultuur is gebaseerd op bezit en exploitatie van de aarde. Dat zijn we zo vanzelfsprekend gaan vinden dat het moeilijk is om daar nog buiten te denken. Maar dit laatste is nu precies wat ik wil: buiten de voorgegeven situatie denken.
Leven kan namelijk anders dan wij gewend zijn. Cultuur inrichten kan anders dan op de alles verwoestende wijze waarvan we nu de gevolgen zien.
Het mooiste voorbeeld van dit ‘anders denken’ vinden we in de toespraak van indianenopperhoofd Seattle toen in 1854 de Amerikaanse regering het land van zijn stam wilde kopen.
Als wij de prikkeling van de lucht en het kabbelen van het water niet kunnen bezitten, hoe kunt u het van ons kopen?
Het is deze principiële verbazing van Seattle die mij tot rebel maakt. Innerlijk, in mijn stilte, mijn ‘innere Migration’, kan ik mij buiten deze cultuur plaatsen. Uiterlijk kan ik dat alleen in de weigering om te gaan stemmen.
Niet-stemmen is de laatste, mij overgebleven vierkante centimeter van verzet.
In tegenstelling tot politieke partijen roep ik niemand op om mij daarin na te volgen. Ik snap ook wel dat het zo niet werkt.
Maar die stem van de zwijgende in de woestijn – die nergens bij wil horen – moet er wel zijn.
Mystiek is rebellie.
Wim Jansen is schrijver en theoloog. Tot zijn emeritaat was hij predikant van de Vrijzinnig Hervormden in Delft en de Koorkerkgemeenschap in Middelburg. Begin november verscheen zijn dichtbundel ‘Zingen aan de Styx’. Voor meer informatie: www.wimjansen.nu. Andere columns van hem zijn hier te vinden.
Theoloog, cultuurpessimist… Nou ja, dat mag je zelf weten, maar ik ben verlost. Ik wou wel dat meer mensen niet zouden gaan stemmen. Nergens goed voor als je dat onverantwoordelijk doet. Maar ik ga wel.
Beste Wim, je kunt niet niet-stemmen. Het niet-stemmen heeft effect op de verkiezingsuitslag.
Mensen die niet stemmen tellen niet mee in het opkomstpercentage. Wel kunnen ze medebepalend zijn voor de verkiezingsuitslag. Ze versterken eigenlijk de uitslag. Wanneer 100 mensen mogen stemmen, en het opkomstpercentage is 80, gaan er dus 80 mensen stemmen. 39 kiezen voor partij A, 41 voor partij B. Partij B wint de verkiezingen. Zouden 3 mensen die niet gestemd hebben, wel zijn gaan stemmen en op partij A hebben gestemd, dan zou partij A hebben gewonnen. Partij B is dus blij dat deze 3 mensen niet gestemd hebben. Niet stemmen kan dus indirect invloed hebben op de uitslag. (Info: Mens&Samenleving)
Ik zou me dus bedenken, en gebruik maken van je democratisch recht, het kan nog. Zwijgen werkt niet.
Succes!
Groet van een altijd-stemmer.
Ik heb vanaf mijn achttiende gestemd maar ben uiteindelijk tot de conclusie gekomen dat stemmen niet helpt. Gedurende de tijd dat ik leef is het allemaal langzamerhand slechter geworden in Nederland en de wereld . Voor een kleine groep is het alleen maar beter geworden. Dat noem ik geen democratie. Daar telt de meerderheid en wordt er rekening gehouden met de minderheid. Wat je ook stemt,echt,het maakt niet uit,zal de rijke minderheid bepalen wat er echt gebeurt en veranderd Nederland en de wereld. Dit is mijn conclusie van 58 jaar op deze aardkloot.
Democratie lijkt zich te baseren op het geloof dat Jan Modaal het beter weet. Wat het merendeel van de mensen kiest, is waarschijnlijk het beste voor het land. Dat zet de meer verlichte geesten buiten spel als deze, zoals hun omschrijving doet vermoeden, inderdaad in de minderheid zijn. Zo’n systeem wordt pas wijzer als iedereen het is.
Dat er in ieder geval nog een constitutie is als vangnet, als vervanger voor de wijsheid van de bestuurders en als enige ultieme waarheidsbron waaraan deze ondergeschikt zijn, is voor mij niet genoeg als zoethouder en heft mijn onbegrip voor het systeem nog niet op.
Iedere stem is nog altijd de mede-ondertekening van een blind mandaat aan de persoon’s idool van keuze en deze deelname is eigenlijk ook een akkoordverklaring met het systeem. Ik kan er gewoon niet in geloven en ik doe niet mee.
Jan Modaal is niet wijs. Dat gaat er bij mij niet in.
Hier een link naar de volledige tekst van de toespraak van het indianenopperhoofd in Seattle waaruit Wim citeerde:
http://www.brammoerland.com/teksten/OpperhoofdSeattle.html
Hoi Wim
Jouw mening over de democratie deel ik echter ik kom tot andere conclusie: omdat kabinetten etc gevormd worden op basis van een meerderheid in het parlement vind ik de verantwoordelijkheid van verantwoorde mensen om te zorgen dat de egoïstische stromingen niet versterkt worden bij het niet-stemmen.
Om toch een nuance aan te brengen wat betreft jouw beeld van de democratie verwijs ik naar John Stuart Mill.
http://www.humanistischecanon.nl/liberalisme/john_stuart_mill___over_vrijheid
Beste Wim, ik wil reageren op wat je over jezelf zei, namelijk dat een rebel bent, en dat dat zou gelden voor een mysticus. Het gaat me om de relatie die je legt tussen mystiek en rebellie:
“Maar die stem van de zwijgende in de woestijn – die nergens bij wil horen – moet er wel zijn.
Mystiek is rebellie.”
Is een rebel zwijgend? Klinkt niet als een vanzelfsprekende relatie.
Is iemand die nergens bij wil horen een rebel? Klinkt me ook niet vanzelfsprekend.
Ik zie echter wel wat in de combi mysticus en nergens bij horen. Maar ik voeg daar een opvatting toe die mij dierbaar is: wie nergens bijhoort, hoort overal bij.
Jouw bericht deed me denken aan een tekst van Hans Jonas. Volgens Hans Jonas is het concept van ‘de vreemdeling’ een van de meest indrukwekkende elementen van de gnostiek. Het woord ‘vreemdeling’ is in de gnostische teksten een symboolwoord voor een fundamentele menselijke ervaring. Hij schreef:
“De vreemdeling is iemand die verdwaald is in een vreemde werkelijkheid.
De vreemdeling dwaalt verloren rond omdat hij de gebruiken niet kent van het vreemde land waar hij zich bevindt. Maar als hij zich aanpast vergeet hij dat hij een vreemdeling is, en raakt hij ontworteld in zijn eigen bestaan. Als hij zich aanpast is hij weliswaar zijn verwarring kwijt, maar hij weet niet meer wie hij is. Hij is een vreemde geworden voor zichzelf.
Dit alles behoort tot het tragische deel van vreemdelingschap. Maar juist dat leed is een wegwijzer, een teken van het uitzonderlijke van zijn oorsprong en van een geheim weten dat vreemd is voor zijn omgeving, en daardoor door hen niet aangetast kan worden, omdat het buiten hun werkelijkheid staat.
Het hersteld besef van het vreemdelingschap, de erkenning van zijn ballingschap, is een belangrijke stap in de heling van zijn lot. Het opnieuw ontwaakte heimwee is het begin van het herstel.
De vreemdeling die zijn vreemdelingschap aanvaardt, zal zich juist daardoor thuis weten in zichzelf. De aanvaarding van het vreemdelingschap is de overwinning op het lot.
Beide kanten van het aanvaarde vreemdelingschap, het tragische en het zegevierende, verbinden de mens met het leven zelf. Het aanvaarde vreemdelingschap schept de afstand en de vrijheid die nodig isvoor waarachtige naastenliefde.”
Beste Wim,
Het is aan jou om wel of niet te gaan stemmen. Ik vind het wel bij je passen om niet te gaan stemmen.
Ga wel door met je mooie, prikkelende columns.
Margot
Ik mag niet eens stemmen, vanwege mijn status, maar heb niet het idee dat ik iets mis. Vroeger stemde je op een partij van gestudeerde of verstandige mensen die voor je opkwamen, voor een partijprogramma waar je je iets bij voor kon stellen, Dat is allang niet meer zo. Het blijkt bijvoorbeeld dat heel veel PVV stemmers helemaal niets tegen buitenlanders hebben (die vaak gewoon bij hun om de hoek wonen) maar de Haagse kliek met hun gebazel en gelieg gewoon zat zijn. Ja, dat kan ook natuurlijk!
Democratie en regeringen zorgen ervoor dat gemeenschappelijke belangen worden behartigd. Waar niet – door middel van welke vorm van stemming dan ook – samen wordt besloten, komt niets van de grond: geen wegen, openbaar vervoer, gezondheidszorg, onderwijs, veiligheid, winkelcentra, internet, sportclubs, bedrijvigheid, media enzovoort. Ik begrijp uw standpunt, maar alleen al door gebruik te maken van fysieke en digitale infrastructuur leeft u er niet naar. Democratie is de minst onsympathieke manier om samenleven mogelijk te maken. Door te stemmen, kunt u dat ondersteunen.
Dank, dank voor jullie reactie – alle gelijkelijk gewaardeerd maar ik moet een keuze maken voor mijn reactie.
– veel van wat hier wordt ingebracht valt toch onder het statement van Churchill dat ik al overnam: democratie de minst slechte…
– @Paul: niet-stemmen is zeker ook een stem, maar ik bedoel het anders dan rekenmatig. Het zou goed zijn als niet-stemmers, die blijkbaar geen keus kunnen of willen maken uit het bestaande aanbod, zich vaker lieten horen (zoals ik zelf doe). Het is belangrijk dat geluisterd wordt naar wat de niet-stemmer wil zeggen met zijn zwijgen. Dat bijna 70% niet ging stemmen voor het Oekraïne-referendum spreekt boekdelen, namelijk dat het voor een overgrote meerderheid geen issue is. Er is dus zeker geen meerderheid tegen (hoogstens 17%)…
– @ Hanneke: John Stuart Mills opvatting van democratie lijkt mij een later ingebouwde veiligheidsclausule. Inderdaad noodzakelijk en dat zegt genoeg over het gevaar van de meerderheden. Het niet toebrengen van fysieke schade is niet inherent aan democratie zelf. Er kan zomaar een meerderheid ontstaan die maling heeft aan dat principe en een tiran wordt voor een minderheid – zoals de geschiedenis ook heeft bewezen. Democratie heeft dus aan zichzelf niet genoeg.
– @Bram: dank voor het toevoegen van die prachtige toespraak. Blijft inspirerend en lijkt steeds meer waar te worden.
De stem van de zwijgende rebel die nergens bij wil horen is een ‘poëtische paradox’ en in die zin niet logisch. Maar je kunt ook juist in je zwijgen rebel zijn. Je stuk over de vreemdeling spreekt mij zeer aan: vrijheid en afstand zijn nodig om lief te hebben.
@Margot: het klopt precies wat je zegt. Niet iedereen hoeft dezelfde keuze te maken. Niet iedereen heeft dezelfde rol in de maatschappij. Ik juich het toe dat de meeste mensen wel gaan stemmen. Maar het is goed dat er ook een categorie is die dat niet doet. Als stem van verzet tegen de cultuur. Die rol moet ook worden gespeeld en dat wil ik op me nemen, omdat hij – inderdaad – bij mij past.
Nog deze toevoegingen:
@Emiel: er valt natuurlijk niet naar te leven, alleen in compromis, wat ik al decennia doe. Daarom heb ik het over ‘de laatste mij overgebleven vierkante centimeter’…
Wat ik bedoel: niet iedereen hoeft politiek actief te zijn, maar sommigen moeten dat wel doen. Parallel daaraan: niet iedereen hoeft zijn leven aan gebed te wijzen maar het is goed dat er kloosters zijn. Zo moet mijn kleur van verzet er zijn, niet als enige of door iedereen na te volgen, maar als wakkerhouder: ho es even, deze cultuur is niet ‘normaal’…
Ik heb overigens ook de indruk dat Jezus niet partijpolitiek positie zou kiezen… Misschien iets voor een volgende column?
Wim Jansen,
Die volgende column lijkt me een heel erg goed idee. Mijn motivatie om niet te stemmen is ook versterkt door religieuze overwegingen. Uw insteek zou me dan ook zeker interesseren.
Beste Wim, je bedoelt het anders dan rekenmatig. Maar je voorbeeld bestaat uit cijfers wat de Oekraïne betreft… Dat snap ik niet. Hoe bedoel je het dan wel?
Nogmaals, je zwijgt niet, als je niet-stemt. Het heeft effect, zoals mijn voorbeeld al aangaf. Als iedereen gaat zwijgen, dan hebben we pas echt een probleem. Ik vind het eigenlijk nogal laf. We hadden de Oekraïne een stuk verder kunnen brengen door ja te stemmen. Nu hebben we dat land in de steek gelaten door onze zwijgzame onverschilligheid. Want dat is het.
Benieuwd wat Jezus zou zeggen, ja. Ds. Karin van den Broeke hoopte destijds nog dat het samen behoren tot het wereldwijde lichaam van Christus een basis zou scheppen waarop je met elkaar in contact kunt zijn, waarbinnen je je met elkaar verbonden voelt en op grond waarvan je je ook verantwoordelijk voelt voor elkaar.
Zij hoopte toen dat de oproep van de religieuze leiders van Oekraïne aan de Nederlandse samenleving, om hen te steunen in de opbouw van een land waarin Europese waarden voluit de ruimte krijgen, gehoord zal worden en gehoor zal vinden.
– Helaas, velen zwegen.
Beste Wim, een echte mysticus gaat de berg op, maar daalt uiteindelijk ook weer af… als je begrijpt wat ik bedoel.
– in mijn tweede reactie moet ‘wijzen’ natuurlijk ‘wijden’ zijn
– verder, beste Paul, voor het zinnetje over de procenten had moeten staan: en als het dan over rekenen gaat… Het luisteren naar de stem van de niet-stemmer is niet rekenmatig.
Ik vraag me af hoe Jezus tegenover partijpolitiek zou staan. Dat is van andere orde dan wat Karin v/d Broeke of religieuze leiders van Oekraïne beweren.
– beste Theo, van de berg af komen, zeker, maar dan nog veel rebelser dan voor je hem beklom, omdat je je dan helemaal niet meer herkent in een politieke partij.
Niet gaan stemmen wil ook niet zeggen dat je niet aan politiek doet. Wel dat je geen genoegen neemt met de bestaande partijpolitiek.
Een mooi voorbeeld is Johannes de Doper. Hij zou zich niet hebben laten opsluiten in een partijpolitieke keuze, maar zijn bovenpolitieke, rebelse optreden had wel degelijk politieke gevolgen, zo gevaarlijk dat Herodes hem onthoofdde…
Dag Wim,Een vraag :alsje niet gaat stemmen sta je dan niet “buiten spel”?
Mensen in dit issue geinteresseerd, lees vooral het stuk over meritocratie vs democratie van Warna Oosterbaan, NRC dit weekend, Oosterbaan ziet wel iets in de verheffing en opvoeding van de minder bedeelden in TV series als Goede Tijden Slechte Tijden (in navolging van de latijnsamerikaanse telenovelas), want anders wordt het een heilloze tweedeling ten onzent!!. Zit wat in, volgens mij, maar aan NL niet besteed vrees ik toch, want…… vrijheid, blijheid (zogenaamd dan!)
Beste Abdu’r-Rahman, ik ben erover aan het nadenken maar ben er nog niet uit of dat zin heeft. Je zult het zien…
Beste Stoffel, dank voor je vraag! Ik stem al heel lang niet en ik heb niet het gevoel buiten spel te staan, ook niet politiek. Opiniërend en hopelijk inspirerend mocht ik als predikant en docent meespelen. Alleen partijpolitiek heb ik mij buiten spel gezet. Overigens is er ook geen enkele partij met voldoende anarchie waarin ik mij zou herkennen…
Beste Dirk, dank voor de tip. Goed artikel om te overwegen! Wie erover door wil denken adviseer ik wel om ook de artikelen ‘De meritocratie is meedogenloos’ (Trouw 2013) en ‘De schaduwzijden van de meritocratie’ (Swierstra/Tonkens) erop na te lezen.
Dank voor al jullie reacties (ook via mijn mail). Niet om eigenwijs te zijn, maar ze zullen me niet naar de stembus bewegen. Wel scherpen ze mijn twijfel aan en doen ze me opnieuw doordenken. Heel waardevol.
Ik moet het hierbij laten want vertrek straks naar de Abdij en ben dan een paar dagen offline. In de woestijn… 😉
Hallo Wim,
Graag voel ik me ook die indiaan, ga wel stemmen maar ben blij dat jij af en toe die luis in de pels wil zijn.
Alice
Ik ga niet stemmen die politieke partijen zijn net vertegenwoordigers verkopen hun huid en als er problemen zijn zijn ze niet thuis