‘Traditie’ en ‘Cultuur’ als nieuwe Heiligen

Als hij bijvoorbeeld van ons niet een hele nacht mag feesten in een vijf sterren hotel op het examenfeest van een vriend, dan hebben we volgens hem geen begrip voor de examen tradities van de Internationale school. Als ik zeg dat hij eens wat meer moet meehelpen met huishoudelijke taken dan zegt hij dat dat niet hoeft in de Jordaanse cultuur en als hij weer eens iemand op zijn tenen heeft getrapt door zijn grote mond, dan kan hij daar niets aan doen want hij  is nou eenmaal gewend aan de Nederlandse cultuur van directheid. Cultuur is een handige jokerkaart; multi-inzetbaar op vele manieren.  

Onlangs was het einde van de Ramadan en mijn zoon vroeg me waarom wij hem nooit Eid geld geven. Mijn antwoord was dat zijn vader en ik daar niet aan meedoen omdat we het onzin vinden.

“Maar papa is een Arabier en het hoort bij de cultuur. Jullie doen nooit eens ergens aan mee! We doen thuis niet aan westerse feesten en ook niet aan oosterse. Jullie zijn cultuurbarbaren.”

“Nee, wij zijn kritische denkers”, antwoordde ik.” En trouwens, jij bent een puber en traditioneel gezien moet jij juist schoppen tegen tradities in plaats van er om te vragen.”

Het is grappig om te zien hoe een zestienjarige, die naar een feestje wil of extra zakgeld wil opstrijken, daarvoor de traditie- en cultuur kaart trekt. Ik kan erom lachen, maar waar ik me enorm aan erger is de heiligverklaring van tradities en culturele gebruiken in het publieke debat.

Traditie en cultuur zijn heilige geworden. Iedere samenleving vecht om dit heilige duo puur te houden want zonder gaan we ten onder! Wie kent niet de volgende uitspraken?

“Tradities moeten verdedigd worden want zo blijft je cultuur overeind en je identiteit behouden.”
“Tradities geven houvast en structuur en dat is goed voor mensen .”
“Tradities verbinden ons met het verleden en vertellen ons waar we vandaan komen.”
“Tradities geven een kader om onze gevoelens te uiten.”

Dit soort uitspraken hoor je meestal van mensen die tradities belangrijk vinden. Ik zeg niet dat deze argumenten allemaal onzin zijn en ik vind ook niet dat alle tradities maar meteen de prullenbak in moeten, maar ik vind wel dat we als maatschappij en als individuen onze tradities steeds weer kritisch moeten evalueren om te kijken of ze nog bij ons passen. Er schuilt namelijk veel gevaar in het klakkeloos volgens van tradities. De schrijver T. S Elliot vertelde ons al dat een traditie zonder intelligentie niets waard is.

Onlangs hoorde ik op de radio een interview met historicus Jesper Verhoef over de tegenstand  die er in Nederland was, en soms nog steeds is,  tegen de toenemende invloed van de Noord-Amerikaanse cultuur.

“Hoe hard sommige er ook tegen vochten, het is gebeurd en Nederland is veranderd, veramerikaniseerd. Maar toch is Nederland, Nederland gebleven.” Er werd vervolgens een parallel getrokken met de toenemende invloed van de islam. Verhoef zei: “De islam zal Nederland gaan veranderen en het heeft Nederland al veranderd”.

Zelf denk ik dat het ook de andere kant op werkt en dat  Nederland zal bijdragen aan veranderingen binnen de islam. Dit verschijnsel heet ‘culturele diffusie’. Het is zo oud als de wereld en zal nooit stoppen. Het is zogezegd een eeuwenoude traditie. In het geval van Noord-Amerika is het overigens relevant om op te merken dat het eerst de Nederlandse cultuur was die Noord-Amerika sterk heeft beïnvloed en dat eeuwen later Amerika op zijn beurt Nederland heeft beïnvloed. Denk aan de oude kolonie “New Amsterdam”- later gekocht door Engeland en omgedoopt tot “New York”.

Zo krijgen we dus soms een vrucht van ons eigen zaad terug in de schoot geworpen. Niets kan hetzelfde blijven, een cultuur is een levend iets. Het verandert steeds en dat is wat mij betreft maar goed ook want zo blijft het tenminste leuk en spannend.

Tradities zouden ons over onze geschiedenis moeten vertellen, maar ik ben vaak geschokt over hoe weinig mensen werkelijk weten over hun eigen tradities. De meest fervente  traditionalisten weten vaak niet eens hoe de traditie die ze verdedigen is ontstaan. Ze zijn zich niet bewust hoe hun geliefde traditie door de jaren heen is veranderd, en wat de achterliggende symboliek van bepaalde gebruiken is.

Vraag willekeurige Nederlanders  bijvoorbeeld over de verschillende kerstgebruiken die er bestaan. Waarom halen we een boom in huis? Wat is het idee van de ballen en de kaarsjes? Waarom eten we kerstbrood met spijs erin?  Wie is die kerstman nou eigenlijk? Hoeveel mensen staan er stil bij het feit dat de kersttraditie van oorsprong een heidens midwinterfeest was, daarna is ingekapseld door christenen als de viering van de geboorte van Jezus en onder invloed van veramerikanisering een commercieel familie feest is geworden?

Hetzelfde geldt voor de Eid al Fitr gebruiken hier in Jordanië. Waarom eten de mensen speciale soort koekjes? Waarom krijgen kinderen geld? En nu we het er toch over hebben, waarom moeten we eigenlijk een maand vasten ieder jaar?

Tradities kunnen ons leren wie we zijn en welke waarden we belangrijk vinden. Inderdaad leren ze ons wat belangrijk was voor generaties voor ons, ze leren ons over de waarden en normen van het verleden, maar gelden die nog?

Te vaak wordt traditie gebruikt als argument om onrecht niet aan te pakken. Eerwraak is een oude culturele traditie, vrouwenbesnijdenis, walvisvaart, haaienvinnensoep, stierenvechten, dwerg gooien, het eten van levende apenhersenen, slachten van neushoorns en ga zo maar door. Allemaal vreselijke tradities die verboden moeten worden! Ja, maar dat zijn uitwassen, is dan het tegenargument. Dat klopt. Ik wil enkel aangeven dat we goed moeten nadenken bij wat we doen.

Te vaak wordt het traditie argument gebruikt om progressieve krachten een halt toe te roepen en om emancipatie van de bevolking te stoppen. Hier in Jordanië werd onlangs het geplande concert van de populaire Libanese band Mashrou Laila geannuleerd door de regering. Het officiële argument was dat de teksten van deze band indruisen tegen de tradities en gebruiken van Jordanië.

Halfnaakte, wulps dansende, zwaar opgemaakte zangeressen met een hese stem mogen wel liedjes zingen met suggestieve teksten over seks, maar een 5-koppige Alternatieve rock-band bestaande uit 5 mannen in spijkerbroek mag niet zingen over de politieke, religieuze en sociale problemen in de regio.

Want dat is tegen de tradities.