Secularisatie: begin van het einde?
Secularisatie wordt heel vaak negatief verstaan als verwereldlijking, omdat de kerken leeglopen en dit zou het begin van het einde zijn. Maar wat zit er achter het leeglopen van de kerken? Is dit het begin van het einde?
Professor Dr. Dick Tieleman (1940), docent aan de Theologische Universiteit te Kampen en ooit door de NRC een theologisch ziener genoemd, zegt dat secularisatie en de daarmee gepaard gaande ontkerkelijking niet zozeer gezien moet worden als een verval, maar als een herkansing voor de christelijke geloofstraditie (Uit: ‘Spiritualiteit en secularisatie’ van R. Nauta e.a., 1999).
Ook de Vlaamse kardinaal Danneels (1933) ziet de secularisatie niet zozeer als bedreiging, maar als een uitnodiging tot heroriëntatie en herkansing. Hij beschouwt deze tijd als heilzaam, als een zegen, en de secularisatie als een groot goed. Niet enkel voor de christelijke geloofstraditie, maar voor de hele cultuur. Ook voor de cultuur van wetenschap en techniek.
Institutionele kerken
De kerken blijken vaak niet in staat de moderne mens behulpzaam te zijn bij zijn zoeken naar een wereldse spiritualiteit waar het christelijk geloof relevant is voor het leven. Zij dient de tekenen van de tijd te leren verstaan, in dialoog te gaan en zich laten gezeggen. Er moeten nog heel wat theologische barrières worden opgeruimd om tot andere kerkvormen te komen.
De Indiase theoloog Dr. Michael Amalados S.J. (1936) zegt: “Het probleem waarmee de kerken momenteel worden geconfronteerd is niet zozeer het feit dat, zoals sommigen een tijd dachten, God voor de moderne mens niet meer bestaat, maar veeleer dat ze vooralsnog niet in staat blijken om op een aan onze tijd aangepaste manier die mens behulpzaam te zijn bij zijn zoeken naar God. Een wereldse spiritualiteit die mensen duidelijk maakt, waarom het christelijk geloof relevant is voor hun leven – dat is het wat we vandaag de dag dringend nodig hebben”. De kerken moeten dus leren de tekenen van de tijd te verstaan en niet arrogant nog steeds denken dat ze de waarheid in pacht hebben. De Tsjechische priester en hoogleraar Filosofie en Sociologie Tomas Halík (1948) schrijft in Geduld met God (2014): “De kerk moet zich niet alleen ontdoen van de uiterlijke kenmerken van een barok triomfalisme – het Tweede Vaticaanse Concilie gaf daarvoor een impuls –, maar vooral van een innerlijk triomfalisme als had zij de waarheid in pacht. Ik vind het juist in de huidige tijd nuttig, of liever onmisbaar, nu zoveel vormen van commerciële godsdienstigheid op ons inpraten, om serieus in te gaan op het feit dat God niet zo gemakkelijk ‘verkrijgbaar’ is. Als we de mensen begrijpen die Gods zwijgen, zijn verborgenheid en afstand ervaren – ook hen die door deze ervaring tot afwijzing van religie zijn gekomen – kan dat ons tot een rijpere vorm van geloof brengen dan het naïeve en vulgaire theïsme, dat terecht de atheïstische kritiek opriep en oproept.” (pag. 35)
Een nieuw verstaan?
‘America’s best Theologian’ Stanley Hauerwas (1940) zegt: “Kom me niet aan met verhalen over kerkgroei. Dat planmatige, manipulatieve, wanhopige gepraat. We krijgen als erfgenamen van het door macht gedreven christendom nu gewoon wat we verdienen. Wat we te bieden hebben is: Jezus, maar dan wel opnieuw verstaan.”
De Vlaamse Jezuïet Roger Lenaers (1925) stelt in een artikel naar aanleiding van zijn boek Jezus van Nazareth, een mens als wij? (2015) de vraag: ‘Zijn geloof en moderniteit met elkaar verzoenbaar?’ Ook hij komt tot de bevinding dat er afscheid genomen moet worden van het denken in twee werelden en naar een nieuw verstaan toegewerkt dient te worden van het Godsbeeld, de kerkelijke hiërarchie en wonderen als een ingrijpen van bovenaf. Hij zegt: “Uit dat nieuwe Godsbeeld volgt ook het einde van de kerkelijke hiërarchie, verstaan als de machtspositie van uit den hoge gemandateerde gezagsdragers. Er komt immers niets meer uit den hoge, alles komt uit de diepte van de kosmische en menselijke werkelijkheid waarin de Oerliefde zich uitdrukt. Dat betekent dat paus en bisschoppen niet langer aanspraak kunnen maken op leergezag en bestuursmacht. Wat treedt dan in de plaats van de hiërarchie? Willekeur en chaos? Helemaal niet. Want elke gemeenschap, en dan ook die welke zich om Jezus gevormd heeft, brengt spontaan de sociale structuren voort die ze nodig heeft. Dus ook de nodige gezagsstructuren. Maar de gezagdragers ontvangen dan hun mandaat van de geloofsgemeenschap, waarin de scheppende Geest werkzaam is, en niet van een God-in-den-hoge, die ze via een Godmens en vandaar via een paus en bisschoppen zou laten neerdalen. In de plaats van een priesterkaste kent een modern geloof dan ook alleen nog zulke voorgangers, man of vrouw zonder onderscheid, door de geloofsgemeenschap gekozen en aangesteld op grond van hun bekwaamheid om door hun leven en hun woord die geloofsgemeenschap verbonden te houden met de in haar midden levende Jezus.”
Lenaers wil met betrekking tot Jezus de mensen helpen zien wat er onder de mythologische aankleding in de Schriften verborgen ligt: ‘een mens als wij, ja, maar een mens met een oneindige heilige diepte, en in die zin niet ‘maar’ een mens als wij’.
Feiten en mythen
In het volgende deel zal ik nader aangeven waarom men veelal wel openstaat voor de antieke mythen en niet waar het om de joods-christelijke mythen gaat.
In 2011 heb ik een lang artikel gewijd aan ‘Het verstaan van de Schriften’. Directe aanleiding was een schrijven van journalist Paul van Steen (1969) op vrijdag 25 maart 2011 in Trouw (http://www.trouw.nl/tr/nl/5009/Archief/article/detail/1864912/2011/03/25/Moederschap-op-latere-leeftijd.dhtml) Het ging over het moederschap van een 63-jarige Friezin. Hij schreef: ‘Vroeger kende moederschap op latere leeftijd natuurlijke grenzen, tenzij er wonderen gebeurden, zoals bij de 90-jarige Sara.’ Steeds weer kom je het tegen: Bijbelse verhalen die als feiten worden gelezen en met feiten in verband worden gebracht. Zo worden Bijbelse verhalen en mythen in tegenstelling tot de antieke mythen als gewone feitenverhalen beschouwd.
Bovenstaand artikel is bewerkt door Marianne van Waterschoot, verslaggever en columnist voor Nieuwwij.nl.
