Verslag landelijke inspiratiedag Laudato Si’

In de openingsviering van deze dag, waarin de zorg voor de aarde gesymboliseerd werd door de vier elementen vuur, water, aarde en lucht, sprak monseigneur De Korte over verbinden en bruggen bouwen als de grote uitdagingen van deze tijd. “We moeten de spirituele en levensbeschouwelijke krachten van de hele wereld bundelen om ons gezamenlijk in te zetten voor integrale ecologie. Wie je ook bent, wat ook je levensbeschouwing is, het gaat er om recht te doen aan die één miljard mensen die nog steeds het minimale moeten ontberen, om recht te doen aan moeder aarde, ons gemeenschappelijke huis dat goed beheerd moet worden.”

Integrale integriteit

Herman Wijffels (econoom) ging nader in op het begrip integrale ecologie. De kern hiervan is de relatie tussen de zorg voor de aarde met alles wat er op leeft en sociale gerechtigheid, dat wil zeggen: op dusdanige wijze met elkaar omgaan dat ieder mens tot zijn recht komt. Wijffels: “Wij zijn toegerust met een bijzonder bewustzijn en daarmee een bijzondere verantwoordelijkheid om het geheel van het leven zich verder te laten ontwikkelen en daarin onze cruciale rol te spelen, niet als heerser over de wereld, maar in samenhang met en als dienaar van het geheel van het leven.”

Voor Herman Wijffels is de encycliek het meest diepgaande kerndocument wat hij kent over de toestand van de wereld. Wat hem betreft zijn we aan het eind gekomen van de industriële tijd in zijn huidige vorm en kunnen we niet meer verder met een economie waarin winst wordt nagestreefd ten koste van mens en aarde. “We zijn als dominante soort bezig om de basis van het leven aan te tasten met uiteindelijke vernietiging van onszelf.”  Volgens Wijffels gaat het om een nieuwe cultuur, een nieuwe beschaving in het lange beschavingsproces dat de geschiedenis van de mensheid is. Een wezenlijk aspect daarvan is een herbezinning op het begrip integriteit. “Integriteit is in onze tijd verworden tot het volgen van de regels. Maar dat is een beperkte interpretatie van wat integer is. Het begrip integrale ecologie zegt in essentie dat alles wat we doen van invloed is op andere mensen en op de aarde. Dat is een integrale opvatting van het begrip integriteit.”

“In deze tijd is het belangrijk dat we openstaan voor nieuwe inzichten en nieuwe mogelijkheden ten dienste van mens en samenleving en niet ten koste van. Het is kenmerkend voor de industriële maatschappij dat we alles zien als afgescheiden eenheden die met elkaar in strijd zijn. Maar we zijn  op allerlei manieren verbonden met elkaar en afhankelijk van andere mensen en van de natuurlijke hulpbronnen om überhaupt te bestaan. In de Afrikaanse cultuur kent men het principe van Ubuntu, wat betekent: ik kan zijn omdat jij er bent. Het gaat er om dat we zelf weer hele mensen worden door weg te stappen uit de verbrokkeling die in de wereld is ontstaan en ons te verbinden met onze spiritualiteit en de aarde, dus ook met ons hart en onze intuïtie.”

Na deze indringende woorden, konden we kiezen uit een aantal workshops waarin vanuit verschillende religies een beeld werd geschetst hoe men met de zorg voor de schepping omgaat.

Wij zijn de aarde

Vanuit boeddhistisch gezichtspunt zijn wij de aarde. Als wij niet goed voor de aarde zorgen, zorgen we niet goed voor onszelf en voor de toekomstige generaties. Wij zijn deel van het grote geheel, de natuur en alles wat ons omringt. Onze planeet is de bron van alle leven en in plaats van haar uit te putten, heeft ze onze aandacht en liefde nodig. In die zin zijn we hoveniers, zoals iemand het noemde. De wereld als een hof die we moeten bewerken en behoeden.

Islam en duurzaamheid

Rasit Bal gaf vanuit islamitisch perspectief een persoonlijke reactie op Laudato Si’. In de visie van moslims is de mens geschapen met de toerusting om te handelen. Daarin ligt ook besloten dat de aarde en alles wat er op leeft toevertrouwd is aan de mens, met de Koran als handleiding. De Koran bevat allerlei instructies van de Profeet en de geleerden om zorgvuldig om te gaan met de natuur. Reinheid is een belangrijk aspect, niet alleen lichamelijke reinheid, maar ook de reinheid van de natuur door bijvoorbeeld verspilling te vermijden. Dergelijke dingen zijn ontstaan in een bepaalde context en zijn niet bedoeld voor de situatie zoals we die nu hebben, namelijk dat de aarde in gevaar is en dat we daar een oplossing voor moeten zoeken. “Als je dit soort instructies linkt aan de situatie van nu, dan is dat een constructie, dat is bronnen lezen met terugwerkende kracht. In het Westen zijn er kringen die zo redeneren en de religieuze bronnen van moslims op die manier interpreteren en er op uitkomen dat de islam het ook belangrijk vindt dat we de aarde in bescherming moeten nemen. Als je nog een keer goed kijkt, gaat het vooral om mensen die zich bekeerd hebben tot de islam, die onvoldoende geëngageerd zijn met de situatie in het Midden-Oosten. Opkomen voor de natuur is een Westerse aangelegenheid geworden door de ongekende grote welvaart die we hier hebben, het is ook veroorzaakt door het Westen.”

De centrale oriëntatie van moslims is dat er weinig rekening wordt gehouden met de effecten voor het milieu van hun handelen. “Wat ik jammer vind en waar ik me voor schaam, is dat het aandeel van moslims hierin bijna nul is. Veel moslims zeggen dat het probleem uit het Westen komt en dat daar dan ook oplossing maar vandaan moet komen. Maar religieuze tradities hebben ook de aanspraak dat zij zichtbaar goede dingen kunnen doen en dat is in de islam erg weinig. Vandaar dat het beeld van moslims steeds negatiever wordt. Het christendom heeft dat ook, maar heeft ook compenserende dingen. Steeds meer komt de islam in beeld als veroorzaker van problemen. Als moslims daar mooie dingen tegenover zouden kunnen zetten, dan zou er een balans ontstaan tussen de goede en de minder goede dingen. Opkomen voor het milieu is geen centraal thema voor de islam, omdat de moslims geconfronteerd worden met andere belangrijke thema’s, zoals secularisatie, oorlog en veiligheid. Herinterpretatie van de bronnen gebeurt daardoor niet. Het ligt niet aan de Koran, daarin zijn voldoende inspirerende teksten te vinden,” vertelde Rasit Bal. “Maar ik, als voorzitter van het samenwerkingsverband met de overheid, houd mij voornamelijk bezig met de radicalisering. Het gaat om jongeren die onrust veroorzaken. We moeten een oplossing zien te vinden hoe we deze nieuwe generatie kunnen behouden en zorgen dat ze goed terecht komen in deze samenleving.”

Gemeenschappelijkheid

In de grond van de zaak hebben we veel gemeenschappelijks in de religieuze tradities, merkte iemand op. Elke religie wil de natuur behouden, maar het is nog niet overal een gespreksonderwerp of werkthema. Rasit Bal: “Die gemeenschappelijke basis heeft ons verrast, want vanuit historisch perspectief wilden we die gemeenschappelijke dingen niet zien, want we waren vijanden van elkaar. Nu dat weg is komen we erachter dat we veel hetzelfde hebben en elkaar kunnen vinden in veel dingen. Als we de gemeenschappelijke dingen centraal stellen, dan zijn we allemaal een beetje moslim, een beetje christen, een beetje jood, een beetje humanist. Wanneer we dat authentiek kunnen  doorvertalen naar ons handelen en onze verhoudingen, dan komen we een heel eind, maar dat lukt ons nog niet voldoende.”

Geen religieuze dogma’s

De Groene Kerken-actie, een initiatief van onder andere de Protestantse Kerk Nederland, roept op om een bijdrage te leveren aan duurzame ontwikkeling vanuit de kerk, moskee, synagoge, het klooster enzovoort. Henk van der Honing  (vrijwilliger bij de Groene Kerken-actie): “We moeten daarbij de breedte zoeken in alle geloofsgemeenschappen en niet kijken naar de religieuze dogma’s. Het gaat om de bewustwording en aandacht voor de schepping.” Net als Rasit Bal is hij van mening dat we elkaar in die samenhang kunnen vinden. Samenhang die vorig jaar gestalte kreeg tijdens de Klimaatloop naar Parijs, toen er in Nederland een Koran in de, symbolisch meegedragen, ark werd gelegd.

Nieuw tijdperk

Tijdens deze dag werd het Laudato Si’ manifest gepresenteerd. Het manifest nodigt ons uit tot een ecologische bekering van onszelf, onze geloofsgemeenschap en onze maatschappij. Dit manifest, wat we konden ondertekenen, werd later aangeboden aan het bedrijfsleven en aan politieke en religieuze leiders.

Met woorden uit de encycliek werd deze betekenisvolle dag afgesloten: “Laat onze tijd de geschiedenis ingaan als een tijdperk van de omslag naar een nieuwe eerbied voor het leven, van vastbeslotenheid om duurzame ontwikkeling te realiseren, van een intensivering van de strijd voor rechtvaardigheid en vrede en van de vreugdevolle viering van het leven.”

Deze dag was een interkerkelijk initiatief van de Konferentie Nederlandse Religieuzen, Kerk in Actie van de Protestantse Kerk Nederland en de Werkgroep Kerk en Schepping Wageningen.