Vertrouwen en de ‘islamcontroverse’

Het is een soort vertrouwen waarin een niet te managen, niet te beheersen mix van sociaal-psychologische ervaringen een rol speelt. We vinden de ander betrouwbaar, omdat we bijvoorbeeld al vele jaren in redelijke harmonie samenleven. Vervolgens gaan er wat geruchten de ronde, die een eerste gevoel van ongemak veroorzaken; “Moslims nemen Europa over”. En nog weer later hebben we er geen vertrouwen meer in; dan gaan we reclameren dat ‘de multiculturele samenleving geheel en al is mislukt’. Dat is bij ons al lang geleden gezegd, dat was vorig jaar in Duitsland het geval, en heel recent werd dit uitgesproken in Engeland. Het is een andere manier om te zeggen dat ‘we’ ons vertrouwen hebben verloren in ‘de ander’. Dat is het moment dat ook altijd de loyaliteitskwestie aan de orde komt. Zoals een bank een terugbetaalgarantie moet kunnen bieden, krijgen moslims in onze samenleving de vraag gesteld of ze wel voldoende loyaal zijn aan de Nederlandse samenleving. Hebben ze geen verborgen, ondermijnende loyaliteiten? De loyaliteitsvraag die – keer op een keer en al weer een aantal jaren – de moslim in Nederland achtervolgt, is een zeer concrete uiting van wantrouwen.

Ik ken veel moslims. Ze hebben op geen enkele manier een islamisering van Nederland voor ogen, en ik denk dat een ander toekomstscenario veel waarschijnlijker is, namelijk dat er een Nederlandse islam zal ontstaan. In navolging van een westerse islam, die in de Verenigde Staten en op het Europese vasteland al heel lang in de maak is. De opzet van een ‘poldermoskee’ is een Nederlands initiatief dat met zijn naamgeving hierop vooruitloopt. Websites als Nieuwemoskee.nl en Wijblijvenhier.nl getuigen van dezelfde tendens. Het vernederlandsen van moslims, zoals Marcouch dat elders op deze site in een artikel noemt, is op zichzelf niet iets waar we heel hard voor of tegen hoeven te zijn. Het gebeurt. Het is een proces dat allang is begonnen en dat zich doorzet. Op een zeker moment is in dit proces de loyaliteitsvraag als vanzelf niet meer aan de orde. Wat voor mij niet wegneemt dat we de loyaliteitsvraag niet zouden mogen stellen nu. Maar dan wel aan iedereen! “Hoe loyaal bent u aan de toekomst van Nederland?” Die vraag mag gesteld; aan onze Koningin, aan Job Cohen, aan Geert Wilders, aan Mohammed en Jan, Fatima en Jojanneke. Het is de vraag der vragen, voor elke burger. Wat is uw bijdrage aan de Nederlandse samenleving? En naarmate deze vraag met meer levendigheid én graag ook wellevendheid wordt beantwoord, draagt ze bij aan het vertrouwen dat we in onze samenleving kunnen hebben.

Om het vertrouwen in elkaar te (her)vinden, moet gekeken worden naar de overlap in de antwoorden die mensen ieder voor zich formuleren op deze ‘vraag der vragen’; waaruit bestaat uw loyaliteit aan Nederland? En die overlap gaat ons enorm meevallen. Moslims en niet-moslims zijn niet zo verschillend. We willen allemaal een fijn huis, werken voor ons geld, een tuin, goed onderwijs voor onze kinderen. Ik ben zelf dan ook ongevoelig voor de getalsmatige bedreiging die Antoine Bodar in eerder genoemd artikel schetst. Laten de katholieken sterker naar voren komen met wat dit prachtige geloof de samenleving te bieden heeft – nog geheel los van de persoonlijke geloofsbeleving die in de katholieke traditie wordt geborgd. Dat lijkt me effectiever dan te wijzen op het verfoeilijke waardenrelativisme. En laat ook de moslims het beste dat ze te bieden hebben aan onze samenleving bijdragen. Iemand als Ahmed Marcouch kun je alleen maar dankbaar zijn voor zijn bijdragen aan wijken, besturen, voor zijn beleidsmakerij. Hij doet dit met het talent dat hij te geven heeft, en met verve. En wat mij betreft maakt het niet uit of hij daarbij werd geïnspireerd door de grondwet, de geschiedenis van de Verlichting of de hadith van de profeet Mohammed. Wat telt is zijn bijdrage. Wat telt is de ruimte die we vrij houden om mensen te blijven uitnodigen bij te dragen aan de Nederlandse samenleving. Ik heb het radicale vertrouwen dat er voldoende goedwillende mensen zijn – ik ken ze onder moslims en niet-moslims – die hun eigen toekomst in Nederland zien. Zij willen bijdragen. Ik ben niet zo naïef dat ik niet weet dat er ook mensen zijn die dit basaal gevoel van vertrouwen dat ik heb, willen ondermijnen. Ze menen het kwaad te kunnen lokaliseren; dat schuilt in ‘de ander’, in de andere godsdienst. In de uitbreiding van de islam, bijvoorbeeld.

Het kwaad is niet zo eenduidig te lokaliseren in kampen. Een zeker waardenrelativisme opent ons om waarheden van anderen in het maatschappelijke spectrum toe te laten, zoals een zeker religieus wantrouwen ons scherp houdt om ethische waarden hoog te houden, of het nu gaat om abortus, waardige zorg aan ouderen of vrouwenbesnijdenis. Een zekere vernederlandsing van de islam zal de brug tussen moslim en niet-moslim beter begaanbaar maken. Een zekere mate van orthodoxe geloofsbeleving kan helpen om in de tradities – christelijk of islamitisch – waardevolle inzichten op te diepen, die we uit het oog zijn verloren. We hebben dit alles nodig, om het met elkaar uit te kunnen houden. Dat lijkt me een mooi, vertrouwenwekkend toekomstperspectief. En als we nog een beetje beter ons best doen, is het meer dan het met elkaar uithouden, dan kunnen we het misschien nog aardig vinden met elkaar ook.