Waarom het woord sekte verhullend is

Het gebruik van de term ‘sekte’ is hier een voorbeeld van. De term is af te leiden van het Latijnse ‘sequi’, dat ‘volgen’ betekent en diende om de volgelingen van een filosoof aan te duiden. Binnen het christendom werd de term vrij snel overgenomen, maar werd ditmaal gebruikt voor degenen die in hun ogen een ‘afwijkende’ geloofsoriëntatie hebben. Afwijkend van de orthodoxe leer en dus vaak ook uitgesloten als ketters. De term kreeg in deze context een negatieve lading en heeft die tot de dag van vandaag gehouden. Er zijn eigenlijk geen groepen die zichzelf een sekte noemen. Het zijn altijd anderen die tot een sekte behoren. Zo wordt Scientology in Het Parool beschreven als sekte, maar zeggen zij op de eigen website absoluut geen sekte te zijn. Ze zijn “een religie in de volledige betekenis van het woord”.

Vandaag de dag wordt de term vooral gebruikt voor gemeenschappen die door eigen toedoen of door anderen in de publieke belangstelling staan. Een negatief soort belangstelling: de organisaties en gemeenschappen worden beschouwd als gevaarlijk en geheimzinnig. Ze zouden hun leden psychisch gestoord en afhankelijk maken, sociale verbindingen vernietigen, een niet kloppend beeld van de geschiedenis schetsen, zwart-wit denken, er alles aan doen dat leden de groep niet kunnen verlaten of ze financieel uitbuiten. Deze associaties vallen samen onder de noemer ‘sekte’. Begrijpelijk dat religieuze organisaties en gemeenschappen daar niet mee willen samenvallen.

Is het verantwoord om dit woord dan toch te gebruiken: binnen de media, het onderwijs of überhaupt? De oorspronkelijke betekenis was ooit vrij neutraal, maar vandaag de dag kleven er talloze negatieve associaties aan. Religieuze groepen zijn soms echt gevaarlijk en geheimzinnig, maar als iemand daarop wil wijzen is het beter dat dit expliciet gedaan wordt met onderbouwing. Nu wordt er een snelle term gebruikt, waar veel aannames achter schuilgaan, die verder niet worden toegelicht. Zoals Max Pam onlangs de Zevendedagsadventisten én de Partij voor de Dieren beschreef in Het Parool.

In de godsdienstgeschiedenis en uit recent onderzoek is gebleken dat negatieve benaming van religieuze groepen niet onschuldig is, maar echt een beschadigende werking kan hebben (Lourdes, 2014). Zoals wanneer studenten en docenten uitdragen dat een ‘gelovig wereldbeeld’ niet past binnen ‘de wetenschap’ en gelovige studenten zich niet vrij voelen om open over hun geloof te zijn. Of een ander voorbeeld: dat wanneer terrorisme in de media louter gelinkt wordt aan de islam dit islamofobie in de kaart speelt (Saleem, 2017). Deze beschadiging treedt ook op bij gemakzuchtig gebruik van de term sekte.

Kortom, ben je een schrijver, journalist of opiniemaker en denk je dat je een sekte gespot te hebben? Leg dan uit wat je onder die term verstaat en maak concreet waar je kritiek op hebt. Op die manier valt er een strijd te voeren en kan de groep die wordt uitgemaakt voor sekte zich ook verdedigen. Dan wordt de discussie wat diepgaander dan “jullie zijn een sekte” tegenover “nee dat zijn we niet”.