Een tweede, heel ander voorbeeld. De pasbenoemde leider van het Amerikaanse congres Mike Johnson, die vindt dat John Biden illegaal in het Witte Huis zit, zei tegen iemand die informeerde naar een onderbouwing van zijn standpunten: ‘Go pick up a Bible and read it’. Maar daar staat niets in over gesjoemel met stemmachines of verwerping van LHBTI rechten. Johnson wordt gemotiveerd door een conservatief theologisch programma. Toch deelt hij met Biden het geloof in God.
Het verstand verdeelt, de ziel maakt één
De theologie heeft een fataal probleem: ze zaait tweedracht. Dat komt omdat ze zelf verscheurd is. Het begon in de middeleeuwen, toen ze werd weggetrokken van haar spirituele bron. De kerk van Rome stond namelijk argwanend tegenover mystici met hun directe toegang tot God, buiten de priester en sacramenten om. Het resultaat van deze scheiding is dat de theologie als zogenoemde ‘koningin van de wetenschappen’ rimpelig en verdroogd op haar troon kwam te zitten. Anderzijds werden mystici in een dogmatisch keurslijf gedwongen. Dit zou verzet oproepen van spirituele vernieuwingsbewegingen, van de ‘Broeders en zusters van de vrije geest’ tot en met de pinkster- en charismatische stromingen vandaag.
God ‘kan niet gekend worden door het verstand, niet begrepen worden door te denken en niet de conclusie zijn van een interpretatie’, zegt een middeleeuws mystiek geschrift. Daarom is een eenzijdig rationele theologie een onvruchtbare onderneming die scheiding brengt, in plaats van dat ze mensen verbindt. Het is de reden waarom ze geen rol meer speelt in het maatschappelijke debat en de kerken leger worden.
Toch wordt overal gezocht naar zin en betekenis, naar beleving, naar verbondenheid en spiritualiteit – waarbij kunst en amusement de rol van de kerken lijken te hebben overgenomen. Het verstand verdeelt, maar de ziel maakt één. Tijdens een festival of concert voelen de mensen zich even opgenomen in een groter geheel. ‘De kerken lopen leeg, maar de kerk van God loopt vol’, zei daarom laatst een mystiek bevlogen priester.
Werd mystiek in de theologie eens gekoesterd als ‘de geliefde Benjamin’; vandaag is ze de verloren zoon geworden. Het resultaat is dat theologische overtuigingen verdeeldheid bevorderen en soms zelfs geweld rechtvaardigen. Toch worden alle mensen door dezelfde spirituele inspiratie bezield – in de religies God genoemd.
Het is de hoogste tijd dat de theologie als ‘koningin der wetenschappen’ deze bron weer aanboort. Misschien dat ze dan van haar strenge troon springt en de wereld meeneemt in een dans van vrede en verzoening.
