Veel mensen hebben dagelijks angst voor de dood. Om deze angst onder controle te houden proberen ze alle contact met de dood te vermijden. Maar als we beter kijken, zien we dat hun angst veel te maken heeft met de manier waarop ze leven en niet vrij zijn.
Door: Emmy van Deurzen
Psychologen en filosofen hebben veel te zeggen over de angst voor de dood. Maar ze zwijgen meestal over de angst die voortkomt uit de verantwoordelijkheden die we dragen in het leven. Gelukkig zijn er ook filosofen die de paradox van leven en dood goed hebben beschreven. Zo liet Albert Camus ons weten dat de enige belangrijke vraag in de filosofie is of het leven de moeite waard is.
Hij begreep dat de dood het leven belicht. Want de manier waarop je omgaat met de eindigheid van het leven bepaalt hoe je elke dag beleeft. Het enthousiasme voor het leven wordt groter naarmate we minder bang zijn voor de dood. Hoe meer we proberen de diepte van het bestaan te ontkennen, hoe groter de kans dat we worden achtervolgd door angst. Doodgaan en leven zijn nauwer met elkaar verbonden dan we willen weten.
Filosofen zoals Kierkegaard, Nietzsche, Heidegger, Sartre en Camus schreven veel over de angst voor de dood en zijn het met elkaar eens dat het belangrijk is het ‘niets’ na het einde van het leven onder ogen te zien. Erkenning van de dood roept ons tot leven. Pas dan kunnen we ons bewust worden van wat er ons is gegeven en dat leren waarderen. Maar dit heeft niet alleen te maken met het accepteren van de dood, het gaat ook over het erkennen van onze andere beperkingen. Het aanvaarden van gevoelens van minderwaardigheid, van te kortschieten en van falen. Het is niet eenvoudig om je verliezen te accepteren en teleurstellingen onder ogen te zien. Als we daarmee beginnen merken we pas hoe vaak we moeilijkheden vermijden. En hoe tegenstrijdig dat is met het verkrijgen van innerlijke vrede.
Het begin van verandering komt met het aanvaarden van angst. En dat betekent de angst welkom heten en erkennen als een teken van daadkracht. Want dat is angst ook: het rondpompen van adrenaline die je de nodige energie verschaft om uitdagingen aan te gaan. Als je die energie gebruikt, gebeuren er nieuwe dingen in je leven. Als je die energie laat wegvloeien, blijft de angst groeien totdat je het gaat ervaren als paniek. Zodra je leert angst te aanvaarden en in handelingen te vertalen, gaan er nieuwe wegen voor je open. Angst is een essentieel en positief deel van ons leven.
Mensen die dit begrijpen kunnen hun angst omzetten in vruchtbare, altruïstische of zelfs heroïsche daden. Als we anderen helpen, verminderen onze eigen klachten en groeit onze kracht. Een hulpvaardige instelling bevordert vertrouwen in onszelf, in het leven en in de mensheid.
Het wordt mij steeds duidelijker hoe belangrijk het is dat mensen moeilijke ervaringen kunnen incasseren en ervan durven leren. We steken meer op van moeilijkheden en de confrontatie met angsten dan van het kiezen van het makkelijke pad. Nietzsche zei dat datgene wat je niet doodt, je sterker maakt en daar zit een hoop waarheid in. ‘Posttraumatische groei’, een begrip uit de psychologie, wordt nu universeel erkend. We worden betere en gelukkigere mensen door onze problemen en angsten onder ogen te zien.
Sommige terminale patiënten ontdekken na een confrontatie met de dood pas de waarde van de dingen die ze tot dusver voor lief namen . In het licht van mogelijk verlies leren we waarderen wat we hebben. Het openen van onze ogen voor de dood is noodzakelijk voor het begrijpen van de zin van het leven.
Emmy van Deurzen (1951) is existentieel psychotherapeute. Ze komt aan het woord in de tweede aflevering van de achtdelige documentaireserie ‘Dood voor beginners’, komende zondag 21 september om 23.45 uur te zien op NPO2.
