Ze heet Lola en was lid van de kerk in Californië waar ik pastor was. Haar optreden is het eerste luik, getiteld ‘Mother Mary’, van een installatie van de bekende videokunstenaar Bill Viola. Die staat in de Londense St. Paul’s Cathedral en werd op 8 september voor het publiek geopend, het feest van Maria’s geboorte. Viola maakt “spiritual work for the modern age” en in dit luik wil hij uitbeelden “wat het eindeloos doorgaande alledaagse leven overstijgt”.
Bij mij roept de installatie de vraag op: Wie wordt er nog gezien? We leven in een onrustige, flitsende tijd waarin er veel dingen op ons afkomen die allemaal aandacht vragen. Maar wie heeft er aandacht voor ons? Is dit de reden waarom er zoveel mensen hard schreeuwen om erkenning van politici, bedrijven en beleidsmakers? Denk aan de aanhang van een Geert Wilders, Donald Trump of van de politici die voor een Brexit zijn.
Over het opkomende populisme wordt veel geschreven, maar in dit verband heel weinig over de neergaande kerk. Het is nog niet zolang geleden dat de meeste mensen haast vanzelfsprekend deel uitmaakten van een kerkelijke gemeenschap. Soms kon die als knellend ervaren worden maar in het algemeen werd er naar elkaar omgezien. Wekelijks hoorden ze in de kerkdienst dat ze door God (of Maria) aanvaard zijn, en konden bij hen hun hart luchten in het gebed. Al waren er nog zoveel veranderingen of problemen in hun leven, God oversteeg die als een stille kracht. Evenals het kind van Lola in de video- installatie, voelden mensen zich ten diepste veilig en geborgen.
Maar vandaag is dat voorbij. Bij ons in het westen behoren de meeste mensen niet meer actief tot een kerk. Daarvoor is niets in de plaats gekomen. Naast wrok, is een hoofdkenmerk van het populisme een gevoel van onzekerheid, van onveiligheid. En ook het gevoel niet gezien, niet opgemerkt te worden. Zou Lola haar kind geen aandacht geven, dan zou het binnen de kortste keren even hard schreeuwen als Donald Trump.
Wie ziet ons nog in deze rusteloze wereld? Zijn we alleen op onszelf aangewezen en is de God of Maria tot wie gebeden werd een illusie? Of heeft Bill Viola gelijk en is er een stille Aanwezigheid die ons overstijgt en ons bestaan bevestigt? Een ‘horizon der horizonten’ die elk mens zijn of haar unieke plek geeft, en ons in staat stelt om samen te leven in plaats van dat we in groepen tegenover elkaar komen te staan?
Voor de installatie: zie http://billviolaatstpauls.com/#bill-viola.
‘Mother Mary’ wijst ons de weg.
Voor mijn gevoel is videokunstenaar Bill Viola er op zeer kundige wijze in geslaagd, met ‘Mother Mary’ een beeld op te roepen van “wat het eindeloos doorgaande alledaagse leven overstijgt”. In tegenstelling tot Suurmond roept dat beeld bij mij niet de vraag op: Wie wordt er nog gezien?, maar: Wat is er voor nodig om dat overstijgende beeld, dat wereldwijd een ieder raakt, duurzaam handen en voeten te geven? Dus tot leven te wekken.
Het antwoord daarop zal begrijpelijkerwijs ‘eensluidend’ moeten zijn! Een dwingende eis, omdat wij – als mensheid – eerst dán in staat zijn eensgezind op te trekken. De broodnodige eensgezindheid die ons in staat stelt de gezamenlijke problemen effectief het hoofd te bieden, zonder dat iemand zich persoonlijk tekort gedaan zal voelen. In wereld- noch in levensbeschouwelijk opzicht.
Het enige beleid dat daarvoor in aanmerking komt is dat van ‘power to the people’. Voor het aanwenden van die immense kracht zal wel eerst het democratisch tekort, dat een vruchtbaar beleid blokkeert, wereldwijd opgeheven moeten worden. Politiek Den Haag zou daartoe het voortouw kunnen nemen. Maar dat gezamenlijk initiatief, dat het moedeloos makende partijpolitieke gehakketak overstijgt, vereist van regering en parlement wel inzicht. Zonder inzicht immers geen uitzicht! En wel het inzicht dat het democratisch tekort ingebakken zit in zowel het gangbare parlementaire (wie regeert dicteert) als het monetaire (wie betaalt bepaalt) bestel. De gekunstelde twee-eenheid waardoor het beleid continu drijvende wordt gehouden, maar die onmachtig is het beleid een wenkend perspectief te bieden.
Zolang dit het bevoegd gezag ontgaat, zowel het reguliere als het seculiere, zal geen lering worden getrokken uit de fundamentele koerswijziging waar ‘Mother Mary’ in haar videoboodschap op doelt. De alomvattende boodschap van omzien naar ons kroost. Sinds jaar en dag toch onze eerste! zorg, met alle verstrekkende en ingrijpende beleidsmatige consequenties van dien. Het wordt tijd
dat deze serieus onder ogen worden gezien, in plaats dat wij onze energie blijven steken in uitzichtloze verkiezingscampagnes. Op wat cosmetische veranderingen na, als gevolg van de stoelendans na de stembusuitslag, bieden verkiezingen nu eenmaal geen enkele oplossing, alle mooie woorden en retorische hoogstandjes van onze gedachte afgevaardigden ten spijt.