Wil de zuivere islam nu opstaan?

Natuurlijk schrijft Ephimenco terecht dat zij die de islamitische barmhartigheid hoog in het vaandel dragen, niet zonder meer kunnen stellen dat de aanhangers van IS ‘onislamitisch’ zijn. Of men dat nu wenst of niet, ook IS is een onderdeel van de islamitische wereld, net zoals de kruistochten een onderdeel waren van de christelijke geschiedenis.

Wie geconfronteerd wordt met geweld in naam van zijn religie, kan er zich niet zomaar even van af maken door te stellen dat zijn religie daar in principe niet toe oproept. Het heeft immers geen zin om eender welke godsdienst van elke mogelijke schaduwzijde te vrijwaren en te doen alsof die enkel positieve aspecten heeft voortgebracht.

Maar het omgekeerde – dat wil zeggen, religie reduceren tot haar schaduwzijden – is natuurlijk even absurd. Een religie wordt evenmin gedefinieerd door zijn meest dogmatische interpretaties en het wezen van een religie zit niet vastgemetseld in een specifiek punt van haar geschiedenis.

Een religie is een traditie en een traditie omvat allerhande historische, tekstuele en sociale elementen. En ook de schaduwzijden van een religie krijgen slechts betekenis binnen die grotere traditie.

En daar knelt het schoentje aangezien Ephimenco’s analyse elk breder zicht op de traditie van de islam ontbeert.

Zoals Jaap Kraan reeds uiteenzette op Nieuwwij schetst hij om te beginnen een bijzonder foutief beeld over de verspreiding van de islam. Verplichte bekering was hoegenaamd niet de norm. Ook plaatst hij de terechtstelling van de Banu Qurayza in een totaal verkeerd perspectief. Dat was immers geen kwestie van het uitroeien van andersgelovigen maar wel een straf voor hoogverraad tijdens militaire gebeurtenissen. Ephimenco negeert dan ook het feit dat Mohammed voorheen als bemiddelaar optrad tussen de verschillende Joodse stammen van Medina, hij vermeldt niets van het geweldloze optreden dat tot het pact van Hudaybiyyah leidde en hij is blind voor het feit dat de profeet met een christelijke vrouw trouwde die hij nooit verplichtte zich te bekeren.

Ook het huidige jihadistische geweld in Irak wordt door Ephimenco geenszins correct gekaderd. De meerderheid van de jihadisten heeft immers even weinig inzicht en kennis van de bredere islamitische traditie als hijzelf. De gerenommeerde journalist Mehdi Hassan van The Huffington Post geeft in zijn laatste opiniestuk daarvan een heel tekenend voorbeeld: “Weet je welke boeken Yusuf Sarwar en Mohammed Ahmed op Amazon bestelden vooraleer ze in mei vanuit Birmingham richting Syrië vlogen?” vraagt hij aan zijn lezers. De laatste uitgave van ‘Milestones, het zo belangrijke en bekende werk van de Egyptische Islamist Sayyid Qutb? Neen. Boodschappen aan de wereld: de toespraken van Osama Bin Laden dan maar? Opnieuw mis. Raad nog een keer. Wacht, The Anarchist Cookbook, waarschijnlijk? Ook fout. Sarwar en Ahmed, die vorige maand in de rechtbank beiden schuldig pleitten aan daden van terrorisme, bestelden Islam for Dummies en The Koran for Dummies.”

Natuurlijk verhullen jihadi’s zichzelf in een islamitisch kleedje, roepen ze zo nu en dan eens ‘Allahu Akbar’ en zien ze zichzelf als moslims, maar wie de filmpjes en teksten van de jihadi’s goed analyseert komt al gauw tot de conclusie dat het hen in hoofdzaak helemaal niet om religie of geloof te doen is. Ze praten daarentegen wel honderduit over illegale bezettingen van buitenlandse mogendheden, over grotere geo-politieke conflicten en over de corruptie van zowel Westerse als Arabische regeringen.

Het hedendaagse jihadisme is nu eenmaal een bijzonder modern fenomeen dat vooral ontstond als een reactie op de Westerse koloniale en neo-koloniale politiek. De twee golfoorlogen en de gevolgen daarvan zijn dan ook veel grotere verklarende factoren in de agressie van IS-aanhangers dan de zuiverheid van hun religieuze beleving.

Waarom zouden we zo’n groep dan afdoen als een toonbeeld van zuivere islam? Omdat hun ideologen zelf zeggen dat zij dat zijn? Wat maakt hen in godsnaam gezaghebbender dan historische figuren als Al Ghazali, Rumi, Ibn Rushd of Abdul Ghafar Khan? Wat maakt hen in godsnaam representatiever dan hedendaagse persoonlijkheden als Abdal Hakim Murad, Musdah Mulia, Ali Goma of Azizah al-Hibri?

Het bizarre is dan ook dat dergelijke extremistische vormen van islam hun legitimiteit zelden ontlenen aan de bredere islamitische traditie. Ze halen die eigenlijk heel wat meer uit moderne en niet-islamitische middens. In meer seculiere middens wordt ‘standaardreligie’ immers vooral afgedaan als een verzameling dogma’s en beknellende structuren. Andersoortige sociale, culturele en rituele uitingen van religie worden meteen als ‘de uitzondering’ of als ‘gematigd’ gezien – zelfs wanneer zij in werkelijkheid de norm zijn en dikwijls een veel groter toonbeeld zijn van spirituele devotie.

Diezelfde ongerijmdheid steekt wel vaker de kop op. Je ziet het bijvoorbeeld ook in het veel onschuldigere vraagstuk over de wijze waarop islam omgaat met muziek. Beïnvloed door allerhande vormen van reactionaire salafistische islaminterpretaties, is de hele wereld ondertussen overtuigd dat de ‘klassieke’ of ‘zuivere’ islam eender welke muziek als haram bestempeld. Nochtans werd en wordt in ongeveer 99% van de islamitische wereld de meest prachtige muziek ontwikkeld. Vanuit de bredere traditie bekeken, is er dan ook geen enkele reden om de rigoureuze interpretatie van bepaalde salafi-strekkingen tot de islamitische norm verheffen en te stellen dat ‘échte’ islam muziek afkeurt – wel integendeel.

Maar in ons huidige modernistische wereldbeeld wordt religie – en met uitstek de islam – nu eenmaal vaak gereduceerd tot absurde, primitieve regels of tot bepaalde fases van haar geschiedenis. Daardoor worden de meest regelgerichte en onderdrukkende vormen van religie door hedendaagse islamcritici telkens opnieuw als ‘werkelijk religieus’ omschreven. En net dàt is wat de ideologen van IS ook doen. Zij pretenderen immers dat ze de ‘zuivere islam’ aanhangen omdat hun islam in enkele vormelijke aspecten overeenkomt met een specifiek tijdsgewricht. Zij beweren de ‘werkelijke islam’ te volgen omdat ze er welbepaalde dogmatische interpretaties op na houden. De luidste islamcritici en de luidste extremisten kunnen elkaar daarin dan ook verbazend goed vinden. Want geen van beiden zijn in staat om de islam in zijn bredere traditie te plaatsen.