“Ze bouwen stadions terwijl wij sterven in ziekenhuizen”

Sinds juni 2024 heb ik veel tijd in Marokko doorgebracht. Ik herkende er een generatie die balanceert tussen hoop en onvrede. Hoop op vooruitgang via studie, ondernemerschap en digitale netwerken. Maar ook onvrede: overvolle klassen, ontoegankelijke ziekenhuizen, en het gevoel dat hun toekomst wordt afgepakt.

De spanning kwam tot een uitbarsting. In steden door het hele land probeerden jongeren samen te komen. Maar de autoriteiten grepen hard in: in Rabat werden pleinen rond het parlement afgezet, in Casablanca en Tanger werden demonstranten uiteengedreven. Meer dan zeventig arrestaties werden gemeld, onder wie leden van de mensenrechtenorganisatie AMDH. De politie verhinderde dat de protesten überhaupt konden uitgroeien tot massale samenkomsten.

De frustratie draait om keuzes. Terwijl de werkloosheid onder jongeren rond de 35,8 procent ligt (bij afgestudeerden tot 40 procent), investeert de overheid miljarden in stadions en infrastructuur voor de Africa Cup 2025 en het WK 2030. De cijfers zijn ontnuchterend:

• Marokko telt minder dan 2,3 artsen per 1.000 inwoners, terwijl het EU-gemiddelde rond 3,9 ligt.
• Gezondheidszorg krijgt minder dan 6 procent van de nationale begroting, terwijl veel Europese landen rond de 9–10 procent uitgeven.
• Onderwijsinvesteringen blijven structureel onder de UNESCO-richtlijn van 6–8 procent van het BNP.

De pijn werd dit jaar pijnlijk zichtbaar in Agadir, waar acht vrouwen omkwamen tijdens een keizersnede in een ziekenhuis zonder de juiste middelen en capaciteit. Dat incident groeide uit tot symbool van falende zorg.

Ook in het onderwijs heerst onrust. Studenten protesteren tegen wetsvoorstel 59.24, dat hoger onderwijs verder zou privatiseren. Voor velen voelt dit alsof zelfs wie hard studeert niet langer verzekerd is van toegang tot kansen.

De protesten zijn niet alleen economisch te verklaren. Psychologisch onderzoek spreekt over relative deprivation: het gevoel tekort gedaan te worden wanneer inspanning niet wordt beloond.

Jongeren die studeren, maar geen baan vinden, of die hun dorp verlaten voor de stad en alsnog buitengesloten raken, ervaren diepe frustratie. Sociale media versterken dat gevoel: op TikTok en Instagram zien ze het contrast met leeftijdsgenoten elders, maar gebruiken ze diezelfde platforms óók als middel om zich te organiseren en hun stem te laten horen. TikTok en Instagram zijn zo tegelijk protestkanaal en portaal van hoop: jongeren vinden er inspiratie, kennis en connecties, zelfs wanneer de straat hun wordt ontzegd.

Een tweede dimensie is de rol van de diaspora. Tienduizenden jongeren vertrekken jaarlijks uit Marokko naar Europa — zowel legaal als illegaal. Tegelijk keren steeds meer tweede- en derde generatie Marokkaanse jongeren (tijdelijk) terug. Zij brengen kennis, kapitaal en internationale ervaring mee, en starten bedrijven of maatschappelijke initiatieven.

Die beweging trekt ook westerse voorzieningen aan: internationale scholen, privéklinieken, luxe makelaardij. Dit geeft Marokko een moderne uitstraling, maar is vaak slechts toegankelijk voor hogere klassen en expats. Voor de meerderheid versterkt dit juist het gevoel van ongelijkheid: kwaliteit is beschikbaar, maar niet voor hen.

Intussen blijft de samenleving sterk leunen op familie en gemeenschap als vangnet. Die solidariteit is krachtig, maar kan de rol van een goed functionerende staat niet vervangen.

De timing is veelzeggend. Terwijl jongeren de straat opgingen, riepen de Verenigde Staten buitenlandse bedrijven op om te investeren in de door Marokko bestuurde Westelijke Sahara. Een signaal dat Marokko internationaal gezien wordt als stabiele hub en geopolitieke partner.

Maar binnenlands groeit de kloof. Internationale prestigeprojecten geven glans naar buiten, terwijl jongeren zich afvragen of hun eigen toekomst nog wel meetelt.
De centrale vraag is: kan Marokko zijn geopolitieke ambities koppelen aan structurele verbeteringen voor jongeren? Of groeit de onvrede sneller dan de kansen?

De protesten van september waren niet zomaar een incident. Ze zijn een signaal van een generatie die dezelfde basisdromen koestert als jongeren overal: goed onderwijs, toegankelijke zorg, en een toekomst waarin hun inzet beloond wordt.

Wat er op straat gebeurde, gaat dus over meer dan stadions of ziekenhuizen. Het gaat over de ziel van een samenleving – en over de vraag of hoop sterker blijft dan onvrede.