Het lijkt soms of deze zin (een variatie op Shakespeare) de nieuwe bestaansrechtvaardiging van deze tijd is: de score likes bepaalt het succes van iets of iemand. Hoe vertaal je dat: iets leuk vinden of iets niet leuk vinden? Iemand lief vinden of niet lief vinden? Is het a of b? Of is het ja of nee? Is het geaccepteerd worden of weggezet? Iemand ‘niet lief’ vinden kan zo maar een haatboodschap opleveren terwijl het misschien alleen om een verschil van mening gaat. Iemand als lief of niet lief kwalificeren, dus beoordelen, gebeurt nu met de punt van onze vinger.
Roland Holst was daar, door de jaren wijs geworden, veel voorzichtiger in:
O, laten wij maar zacht zijn, en maar niet/ het trotse hoge woord van liefde spreken,/ want hoeveel harten moesten daarom breken/onder de wind in hulpeloos verdriet./Wij zijn maar als de blaren in den wind/ritselend langs de zoom van oude wouden,/en alles is onzeker, en hoe zouden/wij weten wat alleen de wind weet, kind-… (fragm. Zwerversliefde)
Wat zit er nu tussen leuk en niet leuk, tussen lief en niet lief? Beperkt door het binaire denken van computer en sociale media (en soms een tweepartijenstelsel) lijkt er vaak een heel tussengebied verdwenen in de maatschappelijke discussie. Daarmee verdwijnen ook twijfel, onderzoek en kritisch lezen. Onterecht wordt hetgeen tussen a en b zit het grijze midden genoemd. Dat wil eigenlijk zeggen: niet interessant, vlees noch vis.
Als je van dichtbij gaat kijken op tv en sociale media blijken er soms in dat grijze midden toch veel ideeën en opmerkingen te zitten die allerlei interessante nuances vertonen. In de meeste kranten staat bijvoorbeeld een kleine pagina met lezersreacties. Soms beïnvloeden die van achter naar voren de krant: de kritiek wordt door de krantenredactie opnieuw besproken en bijgesteld, op die punten waar hun bericht misschien te eenzijdig was.
Hoewel het like/dislike een krachtig signaal lijkt af te geven, kunnen misschien juist de genuanceerde, veelkleurige geluiden uit het midden een probleem echt uitdiepen. Voor die nuances heb je als lezer of luisteraar tijd voor nodig, aandacht én de bereidheid om de reactie die als eerste bij je opkomt in te slikken en rustig te gaan nadenken. Als je jouw oordeel of mening terughoudt ontstaat er misschien een vraag of een suggestie ter overweging. Zo maak je het kleurrijke midden zichtbaar!
In de oudheid kwam iemand zonder retoricaopleiding niet aan het woord. Misschien is het een idee retoricaonderwijs weer in te voeren. Persoonlijke en openbare communicatie winnen zo aan regulering en daarmee aan helderheid en nuancering. Dan laten we ieder die het woord neemt aan het woord én in haar veelkleurige waarde.
