De positie van de kerk in Västerås wordt onderbouwd met de gedachte dat Jezus God is, dat God man en vrouw zijn overstijgt en dat Jezus daarom goed met het genderneutrale “hen” aangeduid kan worden. Dat is zinnig. Kritiek erop heeft vaak de vorm van “wat een gedoe: de historische Jezus was gewoon een man”. Bedoeld wordt: hij had een piemel, dus was hij een man en daarmee is de kous af (zo heel wat redeneringen in de twittersphere). Dat is net zo anachronistisch als dat het slecht is voor serieuze reflectie op spreken over geslacht en sekse in het Nederlands. Jezus gold in zijn tijd zeker niet “zomaar” als man en in het Nederlandse het woord “man” gebruiken betekent veel meer dan een schijnbaar neutrale, objectieve opmerking over iemands lichaam.
Was de historische Jezus een man? Dat is maar de vraag. Om die te kunnen beantwoorden is kennis nodig over de visie op geslacht en sekse in de antieke wereld. In het kort: die ging uit van één geslacht dat een meer of minder mannelijke vorm kon hebben. Biologische kenmerken waren daarbij ondergeschikt aan iemands gedrag, karakter en optreden. Kenmerk van mannelijkheid bij uitstek was zelfbeheersing en het uitoefenen van macht over anderen. Beeldend gesproken: er was sprake van een “hierarchy of penetration” – wie anderen beheerste, gold als mannelijk, wie daarbij zichzelf nog beheerste ook, als nog mannelijker. En vice versa.
In het geval van Jezus ligt dat lastig: hij lijkt helemaal niet altijd zo sterk over zichzelf te beschikken als zou moeten en heeft ook anderen zeker niet altijd onder de duim. Denk aan zijn woede-uitbarsting over de handel in de Tempel, zijn verzoek aan God om de beker van het martelaarschap aan hem voorbij te laten gaan, zijn onderwerping aan God überhaupt, het verraad door zijn leerlingen die hem allemaal in de steek laten, en natuurlijk zijn vernederende dood aan het kruis. Daar is weinig mannelijks aan. Nee, in een antieke context redeneren “er zat een piemel aan en dus was het gewoon een man”, leidt nergens toe. Jezus was zeker niet “gewoon een man”, maar zat complexer in elkaar. Eerlijk gezegd zou ik hem eerder als een queer persoon neerzetten, tussen de vaste categorieën in, dan als “gewoon” man (of vrouw, wat ook niet werkt). De Zweedse oplossing is daarom historisch ook zo gek nog niet.
Wat de Nederlandse taal, geslacht en sekse betreft: de Zweden leggen hier een echte uitdaging neer. Dat die uitdaging een echte is, blijkt uit vrijwel alle commentaar. Het Zweedse “hen” wordt vaak verward met een onzijdig persoonlijk voornaamwoord, bijvoorbeeld. Dus, bijvoorbeeld in de weergave van de Volkskrant (1/1/2018): Jezus is geen “hij” meer, maar een “het”. Nu heeft het Zweeds zeker zo’n persoonlijk voornaamwoord, alleen het is een ander (te weten “det”, primair in uitdrukkingen als “het waait een beetje vandaag”). De grap van het “hen” is nu net dat het de categorieën “hij, zij, het” doorbreekt. Dat is goed, voor God en voor transgenders, bijvoorbeeld die zich ook niet als één van die drie zien.
Het Nederlandse onbegrip laat ook zien hoe sterk taal bepaalt wat we wel of niet kunnen denken of ons voorstellen. De argumentatie: niet zeuren, het is “gewoon een man” illustreert dit ook. Blijkbaar komen we woorden tekort voor sommige realiteiten, of het nu God of transgenderisme is, die boven bestaande categorieën uitstijgen dan wel doorbreken. Natuurlijk kun je dat niet doen, maar dan dwing je de realiteit in de taal die je hebt in plaats van taal te zoeken voor de werkelijkheid die zich aandient. Een categorie is altijd ook een “hokje” en zodra je daar in zit of erin geplaatst wordt, wordt je er ook door bepaald. Dat kan behoorlijk hard zijn. Iets als “gewoon een man” komt altijd ook met verwachtingen en gedachten over gedragspatronen, karaktereigenschappen, en ga zo maar door. Lang niet altijd terecht. Dat doet mensen tekort, transgenders en anderen, die misschien niet zo “typisch” zijn of zich in een mal willen laten persen. Het doet ook God tekort. Want deze gedachten zijn (christelijk) theologisch ook prima te onderbouwen: als God zo is dat God categorieën van hij, zij en het overstijgt en de mens is naar Gods beeld en gelijkenis geschapen, waarom zou je de mens dan wel willen opsluiten in die begrippen? Hebben theologie en taal ook in Nederland niet eigenlijk behoefte aan een rijker palet aan begrippen en woorden?
Zweedse kerkelijke experimenten, theologie en geschiedenis breken zo Nederlands denken over gender open en wijzen op de beperkingen van de Nederlandse taal. Dit is serieuzer te nemen dan dat nu vaak gebeurt. Het daagt uit om dieper na te denken over wat taal met ons verstaan van mensen (en God) doet. Het daagt bovendien uit tot hernieuwde reflectie op wie Jezus was, die zich in geen enkel hokje liet stoppen en dus ook niet in dat van “gewoon een man.” Houd eens op met díe malligheid!
Peter-Ben, een slim stuk waar ik het bijna helemaal mee eens ben. Een opmerking maak ik wel bij jouw conclusies uit de antieke (en nog steeds mediterrane) omgang met gender en geslachtelijkheid. Die leidt wel tot een minder fysiek bepaalde definitie van wat man-zijn of vrouw-zijn is, maar bepaald niet tot een doorbreking van de machistische invulling van ‘mannelijkheid’! Een tweede opmerking: die verwijzing (door Zweedse woordvoerders) naar het Godzijn van Jezus vind ik geforceerd. Zulke beweringen verplichten je aan de aloude christologische constructies. Vanuit dat perspectief beschouwd verdwaalt men hier in monofysitische eenzijdigheden, die afbreuk doen aan het ‘waarlijk mens’ van het klassieke dogma.
Nu heet het gender neutraal. In de Oudheid Androgien!
Peter-Ben, je was klaar geweest met je artikel door een punt te zetten achter ‘overstijgt’ in de eerste zijn. Want die zin zegt alles eigenlijk al.
Wat een onzin!! Een man is een man en geen vrouw of een het en zeker niet alles tegelijk. In de bijbel staat duidelijk dat Jezus de zoon van God is en als man werd geboren. Wie daar afbreuk aan wil doen heeft nooit geloofd dat Jezus op aarde is gekomen.
Door anders naar taal te kijken verandert iemands geslacht ook niet .
Helemaal mee eens!!
In de Bijbel staat dat Jezus de zoon van God is. Wie zegt dat dit goed vertaald is? Er zijn wel meer dingen niet goed vertaald, al dan niet om te indoctrineren. Alle afbeeldingen van het kindje Jezus als jongetje kunnen wel eens zijn gebaseerd op een foute vertaling. In de Koran wordt in een soera over het paradijs over jongens gesproken, de vertaling werd jonge mensen. Eind 1800 werd door met name Britten het antieke Grieks vertaald, waar duidelijk was dat het over mannen ging (zoals op veel amora’s is te zien) werd dit gewijzigd. Het is typisch en toch heel “normaal” , het ontkennen van dingen. Bij kinderen die ruzie maken zegt een ouder immers vaak dat het eigen kind geen schuld heeft. of dat het onmogelijk is dat iemand homoseksueel zou zijn (Rock Hudson, Ricky Martinez).
Vreemd om te stellen dat Jezus God is en tegelijkertijd dat zijn onderwerping aan God van zwakte getuigt. En ook bij de kruisdood als een vernederend verlies van macht zet ik mijn vraagtekens. Getuigt het niet van ultieme kracht en zelfbeheersing om juist tegen de werkelijke angst in (laat deze beker mij voorbij gaan) de dood te aanvaarden en uiteindelijk te overwinnen? Om nog maar te zwijgen over de macht over mensen, geen koning of keizer uit die periode heeft nog macht over mensen van nu. Jezus evenwel… Nog even heroverwegen dus.
Dit verwoord wat ik ook dacht. Daarnaast: als het er om gaat wat Jezus was? Het was zelfs veel meer dan mannelijkheid met zijn intelligentie, betrokkenheid, liefde, wonderen, overgave en ga maar door.. Ik verwonder me telkens weer als ik het lees.
Ik vraag mij af of deze manier van praten en schrijven over het man-zijn van Jezus echt zin heeft. Het verhaal van Jezus is ontstaan in een cultuur die patriarchaal was en in veel opzichten nog steeds is: dan is het logisch dat er sprake is van een “zoon” en niet van een “dochter” van God. De Bijbel is naar mijn mening sowieso geen bron van feitelijke kennis, maar een bundel verhalen, liederen en wijsheidsspreuken. In die context was Jezus een man, net zo goed als Harry Potter, Biggles of Sietse en Hielke Klinkhamer.
Voor de duidelijkheid: ik schrijf dit met alle respect voor de Joodse en Christelijke traditie en de rijkdom van wijsheid en inzicht die de Bijbel biedt.
Als gelovige vind ik het volstrekt niet van belang of Jezus nu wel of geen man was. Jezus zie ik als mijn “ maatje” in wie ik de afgezant van de Eeuwige zie. Jezus straalde de liefde uit en het is onze opdracht hem te volgen. Dat is al moeilijk genoeg.
Waar houdt men zich toch mee bezig? Is dit ook maar van enig belang, en leidt dit ergens heen? De essentie zit in de verandering van het denken naar het voorbeeld van Jezus, waar dit artikel al zeker niet onder valt.
Zo is het Annick. Het zou bv. heel wat veelzeggender zijn te zien hoe het optreden van Jezus t.o. de handelaars in de tempel, erg mannelijk overkomt …maar ook doet vermoeden dat juist dit het vonnis v d officiële veroordeling over hem heeft afgeroepen…
Niet gehinderd door een scherp-toegesneden lezing… heb ik al een duidelijke mening over deze (soort van ) diepzinnige mening(en)!
Wie enigszins nadenkt over wie of wat Jezus op aarde is komen doen, zal er niet aan denken hem tot één van het miljoen aardbewoners te maken… Als je niet overweegt wat zijn eigen paaservaring gewesst is, kan die wel iets dat snijdt) te melden hebben over deze man die wel degelijk met zandtsde tenen over de wegen v h Heilig land getreden is!
dit is een conclusie die volgens mij volkomen zinloos waarom ??? zou Jezus geen man zijn , de Bijbel is daar duidelijk over of niet , Als je de Bijbel nou eens voor waar neemt van kaft tot kaft , wat heeft God ons een geweldig goed en mooie leidraad voor ons leven gegeven
Jan van Drogen
Peter -Ben Smit, ik kan lezen dat u het niet begrepen heeft wat er in de Bijbel vermeld staat, Ik vind dit schrijven over de Heere Jezus Christus zelfs duivels,zo praat de tegenstander van God,om mensen op een dwaalspoor te brengen, Ik heb het geluk gekregen om de Heere Jezus in een Uittreding te mogen ontmoetten ,en Geloof mij, Ik zag een wonderbaarlijke Man Vol Liefde staan, de kracht die ik voelde bij Hem was de kracht vanuit het Universum,Dat Jezus kwaad werd,ze misbruikten de Tempel Gods,Jezus wees hun op hun zondig gedrag, en joeg ze weg.duisternis heerste er in die Tempel,God kwam zelf als mens naar deze duistere aarde,als Mens,Jezus moest het Heilige Kruis verslaan door de satan te overwinnen,dat er leven na de dood zou zijn,het Licht,al die in Hem ,Gods Offerlam zou geloven,zonder dat Kruis,was er na onze aardse dood duisternis van de Hel geweest.de satan is als de dood van het Heilige Kruis,omdat het de satan overwon.
In Gods ogen was Hij een groene scheut die groeide aan een wortel in droge en onvruchtbare grond. Maar in onze ogen had Hij niets aantrekkelijks. Niets dat maakte dat wij Hem graag wilden aanvaarden. Wij verafschuwden en verachtten Hem, een man van zorgen, vertrouwd met het bitterste verdriet. Wij keerden Hem de rug toe en keken de andere kant op als Hij langskwam. Hij werd veracht en dat deed ons niets. Maar het was ons leed dat Hij droeg, ons lijden drukte Hem neer. Wij dachten dat Hij door God geslagen en vernederd was. Hij werd doorstoken en verbrijzeld ter wille van onze zonden. Hij werd zwaar gestraft zodat wij vrede konden hebben, Hij werd geslagen en daardoor werden wij genezen! (Jesaja 53),
Maar ach waarom als theoloog Gods Woord serieus nemen?
Mijn gedachte is dat de bijbel is geschreven door mensen. Dat zegt mij al genoeg… Jezus en ook God zijn voor mij een inspirerend mysterie en ik vermoed dat ik daar de rest van mijn leven mee vooruit kan.
Een belachelijk artikel. Altijd zijn er theologen geweest die niets met God de Vader hebben, maar met de tijdgeest meegaan. Ze willen interessant doen, populair willen zijn. Gevaarlijke jongetjes.
Hier ben ik het niet helemaal mee eens, omdat dat voor mij te beschuldigend klinkt. Ik denk dat het probleem is dat we oude teksten willen toepassen op onze huidige tijd en dat theologen en andere denkers soms uit de bocht vliegen door te veel hineininterpretieren (het Duits heeft een paar begrippen die beeldender zijn dan Nederlandse). Mijn uitgangspunt is dat je de Bijbel moet lezen zoals alle andere literatuur. Er worden een aantal thema’s aangesneden (o.a. de strijd tussen goed en kwaad) en van daaruit moet je als mens je weg zoeken in de wereld. Hang niet al te veel op aan een tekst. De Bijbel is geschreven in een heel ander tijdperk door mensen met een heel ander (pre-wetenschappelijk) wereldbeeld.
Het maakt niet uit Man Vrouw of Het. Het gaat om je eigen ervaring. Niet alleen met het hoofd, maar met hart en hoofd.
Eèn van mijn teksten zegt:
” Man-Vrouw
het Goddelijke kent geen verschil
Zij ziet de Ziel haar evenbeeld
En dat is wat Het wil”
“We kunnen Christus niet diep genoeg in het vlees trekken” schreef Luther ooit. Aan die woorden moest ik denken bij het lezen van dit stuk. Het kind van Betlehem is niet in een neutrum boven onze hokjes en vakjes blijven hangen, maar Hij is én Jood geworden én slaaf én man. Meer bepaald kan het niet. Daar weer bovenuit willen stijgen m.b.v. de ladder van de genderneutraliteit miskent de bewegingsrichting van de incarnatie en krijgt al gauw docetische trekken. De inclusiviteit van het evangelie is een andere dan die van onze verlichte en emancipatoire idealen en loopt via de lijn van zonde en genade: heel de mensheid is verdorven (Rom. 3: 12) en allemaal hebben we de vrijspraak in Christus nodig. Dan pas vallen de scheidslijnen weg (Galaten 3,28). Het is de inclusiviteit van het kruis, hoe raar dat in de context van deze thematiek misschien ook mag klinken.
Ik wil toch even wat eenvoudige feiten en waarachtige kennis over de visie op geslacht en sekse in de antieke wereld vermelden: te dien dage bestonden vrouwelijke timmerlieden niet en vrouwelijke rabbi’s al helemaal niet. Christus had waarachtige macht en gezag over alles, over hen die de tempel verontreinigden, over stormen en de demonen en zelfs over de dood: openbaringen van zuivere en bovennatuurlijke mannelijkheid. De enige macht die mensen over de Zoon hadden kunnen uitoefenen, is door de Vader aan hen verleend, anders was dat zeker onmogelijk geweest. Bovendien is het ‘verwijven’ van de onderdanigheid van Christus echt een vernuftig stukje Satans werk om de heilige onderdanigheid van een mannelijke Zoon aan Zijn mannelijke Vader te bagatelliseren en te bespotten. Mensen die op zulk een godslasterende, vrijzinnige en esoterische wijze theologie bedrijven zijn ontzettend gevaarlijk bezig met hun aardse vak en hun (eeuwige) leven. Het prediken en aanhangen van ingewikkelde menselijke verzinsels en valse menselijke reconstructies, die bovendien worden gesteld boven de eenvoudige en waarachtige Bijbelse leer is niet minder dan openlijke rebellie tegen de allerhoogste en allerheiligste God. Ik hoop dat deze valse profeten en hun discipelen zich op tijd mogen bekeren tot de levende en waarachtige God, Die Zich openbaart in Zijn heilig en onfeilbaar Woord: hun eeuwig zielsbehoud staat op het spel! Ik bid voor ulieden.
The History Channel maakte een interessant programma over Romeinse kruisiging:
https://www.youtube.com/watch?v=0NwX_WiEIoc
Vrouwen werden gekruisigd met het gezicht naar het kruis met hun voeten genageld aan de zijkanten van het kruis door de hielen. Komt dat overeen met de Bijbelse beschrijving in dit geval? Het was ook tegen de Romeinse wet om een maagd te kruisigen, dus om er zeker van te zijn dat de vrouw geen maagd was, had de hele kruisigingspartij seks met de vrouw vóór de geseling en kruisiging. Toch is zelfs geen vermoeden van deze daad terug te vinden in de Bijbel. Hadden die schrijvers nu echt niets door, of schaamden ze zich voor de waarheid over Jezus?
De meer voor de hand liggende aanname dat er gewoon over een man gesproken wordt heeft het voordeel dat we ons kunnen concentreren op de echte verhalen. We lezen over gebeurtenissen en gesprekken, die ons op eenvoudige wijze vertellen waar het over ging en hoe mensen met elkaar omgingen. We leren de mensen kennen, zoals we van een buurman weten die we nog niet gezien hebben. Wat de schrijvers van belang vonden hebben ze ons meegedeeld en op geen enkel moment wordt de indruk gegeven dat de omgeving met vragen als de uwe bezig was. De mensen op wie de kennis overgedragen werd, lijken niet afgeleid te zijn met dit soort verwarring. Dat is opmerkelijk, want in het Hebreeuws wordt alles sterk gescheiden in mannelijk en vrouwelijk, ieder woord, zelfs woorden als “jij” en “jouw”. Deze mensen gaven ons een geschiedenis door waar dit soort zaken geen rol in spelen. Op dit punt waren ze nog duidelijker dan over de boodschap die ermee overgebracht wordt. Waarom zouden we niet gewoon luisteren naar wat hun wèl bezighield?
Hier wordt een punt gemaakt van iets wat er niet toe doet, tenzij iemand een probleem heeft met de waarheid zoals gepresenteerd. Het is echt geen kwestie van interpretatie dat er over een man gesproken wordt. De mensen die een boodschap hadden voor ons, hebben er vrede mee dat wij dat denken. Ik denk niet dat zij zich gehoord voelen als ze dit artikel lezen.
Juist de sluier, het mysterie, het tijdloze, maakt de figuur Jezus tot iets universeels.
Hij is de Elckerlyck bij uitstek, een voorbeeld ter navolging.
Hij bergt in zich elementen van vele gestalten van grote mythische voorgangers en grote menselijke navolgers. Nog altijd.
In onze westerse maatschappij moet kennelijk alles van zijn luister ontdaan worden en tot op de draad geanalyseerd.
Zó triest!
Maar tekenend voor deze tijd van verwording en individualisme.
Zo’n analyse kan zin hebben, als het over tekstanalyse gaat, maar de aanleiding ligt in een moderne eigen boodschap en de tekst die erbij gehaald wordt is gekozen om het bereik te vergroten. Dezelfde verwarring vinden we er niet in. Dat wordt hier zelfs als het probleem gezien. Het is een analyse van moderne gedachten. De tekst is bijzaak. Er staat “hij” en alleen dat maakt het van toepassing.
Wijst de vraag naar de genderidentiteit van Jezus niet op een lacune in onze visie op genderdiversiteit? Millennia lang is elke cultuur gebouwd op de elkaar aantrekkende tegenpolen van man en vrouw, op de tweeheid en de eenheid die nieuwe generaties voortbracht. Mannelijkheid en vrouwelijkheid zijn scheppingsidealen die stabiliteit hebben gegeven aan talloze culturen. Is het fiasco van de één-kind politiek niet overduidelijk? De lacune in onze genderidentiteit kunnen we niet verhelpen door steeds onzijdiger te worden, maar duidelijke keuzes te maken. Gabriele Kuby wijst hierop als ze zegt “Waar men ook kijkt, politiek, media, universiteit.. gender is de weg van de postmoderne vooruitgang, gender is de heersende ideologie waaraan niemand meer weerstand kan bieden zonder te worden uitgesloten of zwartgemaakt.” (De seksuele revolutie). Nu is blijkbaar de theologie het nieuwe aandachtsgebied geworden.
Het artikel zelf maakte me boos en triest.
Maar als ik dan alle reacties (tot nu) hier lees, stemt dat me hoopvol.
Iedereen -vanuit zijn eigen achtergrond en kennis- geeft een verstandig of gevoelvol weerwoord.
Mijn conclusie (al klinkt die misschien wat hoogdravend):
In de kern gaat het altijd over de strijd tussen Goed (de Liefde in de grote betekenis) en Kwaad (de Twee Deler).
En Liefde overwint nog steeds!
Gelukkig!
Helemaal mee eens!
Hoe dan ook, Jezus was een bijzonder mens.
Geweldig artikel van een adembenemend academisch denkniveau. Aan deze professor kunnen de oudkatholieken nog veel plezier beleven. Maar nu echt aan de slag beminde gelovigen: op naar een genderneutrale Bijbelvertaling!
In de Bijbel staat dat Jezus de zoon van God is. Wie zegt dat dit goed vertaald is? Er zijn wel meer dingen niet goed vertaald, al dan niet om te indoctrineren. Alle afbeeldingen van het kindje Jezus als jongetje kunnen wel eens zijn gebaseerd op een foute vertaling. In de Koran wordt in een soera over het paradijs over jongens gesproken, de vertaling werd jonge mensen. Eind 1800 werd door met name Britten het antieke Grieks vertaald, waar duidelijk was dat het over mannen ging (zoals op amfora’s is te zien) werd dit gewijzigd. Het is typisch en toch heel “normaal” , het ontkennen van dingen. Bij kinderen die ruzie maken zegt een ouder immers vaak dat het eigen kind geen schuld heeft, of dat het onmogelijk is dat iemand homoseksueel zou zijn (Rock Hudson, Ricky Martinez).
Het gaat toch maar om twee dingen: wat was Jezus blijde boodschap en wat doen wij daarmee?!
De beleeftheid is dat Jezus zelf mag bepalen of hij man,vrouw transgender is en niet aan andere mensen een oordeel “democratisch” laten vellen.Ik heb een officieuze zending door het hogere ben mij bewust dat mijn moeder een tweeling is van een man vrouw tweeling Godelieve-Maria en Jozef.Ik voel mij 100% man ondanks ik die tweeling fusie in mij voel leven.Het is niet aan zelfs brave mensen een oordeel te vellen hoe Jezus zig moet voelen.Ik voel mij een vrijgevochte man die van vrouwen houd en een missie heeft mensen dichter bij God brengen.