Bart Mijland over duurzaamheid en diversiteit

Bart omschrijft zichzelf als ‘groen en kleurrijk humanist’. “Ik heb mezelf lange tijd geen humanist willen noemen, met name omdat ik de humanisten niet altijd even sterk vind op het gebied van duurzaamheid en diversiteit. Duurzaamheid en diversiteit zijn voor mij juist de fundamenten van mijn levensbeschouwing waar ik mijn mens- en wereldbeeld op baseer. Ik ben één van de vele expressies van leven op aarde, die bestaat in relatie tot al die andere diverse levensvormen. In het vinden van een goede relatie tussen al die diverse levensvormen zijn duurzaamheid en diversiteit onlosmakelijk met elkaar verbonden.”

Een sterke interesse voor deze verweven thema’s heeft Bart al sinds diens jeugd. Toen Bart nog geen tien was, waren er plannen voor een opvangkamp voor vluchtelingen in de buurt. “Tijdens een buurtbijeenkomst op straat deed een witte buurman toen een uiterst gewelddadige racistische uitspraak. Zijn woorden gingen als een bliksemschicht door mijn hele lijf. Ik snapte het niet, maar voelde dat het heel fout was.” Hoewel Bart er toen nog niet de woorden voor had om dit te uiten, werd die zich na deze openlijke, gewelddadige uiting van racisme bewust van de uitsluiting en discriminatie die gericht worden tegen eenieder die afwijkt van de dominante norm. “Toen ik zelf ontdekte dat ik als queer persoon ook niet helemaal binnen de norm paste, werd dit ook een diepe persoonlijk zoektocht en worsteling.”

Waar Bart opgroeide in een katholiek gezin, is inmiddels het humanisme een bron van waaruit die de thema’s van duurzaamheid en diversiteit benadert. “Als humanist vind ik het voortbestaan van de mens en de aarde belangrijk. Natuurlijk besef ik ook dat over een lange tijd de aarde ‘opgeslokt’ zal worden door de zon. Tot die tijd vind ik het wel belangrijk dat we als mensen goed en gelijkwaardig met elkaar en met andere levensvormen samen kunnen leven. Als iets heilig is voor mij, dan is dat misschien wel het leven, in al haar diverse uitingen. Dat kunnen beschermen, voor zolang ik dat kan, is een diepe motivatie.

Klimaatgezant Jaime zei in zijn interview dat er maar één team is, ‘team humanity’. Hoewel dat natuurlijk een prachtige humanistische uitspraak is, ga ik daar als Groen en Kleurrijke Humanist toch graag tegenin. Als er maar één team is, dan moet er in dat team ruimte zijn voor alle diversiteit van levensvormen: team leven”.

“De humanisten en atheïsten lopen nog wat achter op de religieuzen als het aankomt op het georganiseerd optreden voor een duurzame wereld. Er zijn zeker wel ontwikkelingen, zoals bij het Humanistisch Verbond, waar een programma ontwikkeld wordt over ecohumanisme. Hier werk ik zelf ook een beetje aan mee. Ik zie het daarin vooral als mijn rol om ruimte te creëren voor de levensbeschouwelijke lading van klimaatverandering en natuurlijk voor de verbondenheid met cultuur, diversiteit en rechtvaardigheid.”

Cultuur en natuur zijn volgens Bart onlosmakelijk met elkaar verbonden. “De verschillende werelddelen kennen een grote diversiteit aan natuur. In de diverse natuurlijke omgevingen zijn allerlei culturen ontstaan. Die culturen zijn beïnvloed door de natuur, en beïnvloeden deze op hun beurt ook weer, bijvoorbeeld door landbouw en rituelen. Daar ontstaat een wisselwerking, die Luisa Maffi aanduidde als ‘bioculturele diversiteit’. Als je deze diverse relaties tussen cultuur en natuur serieus neemt, moet je ook uitgaan van de kennis die daarin vervat zit. Op dit moment gaat de meerderheid van de mensen in het Westen vooral uit van wetenschappelijke kennis en zien ze dit als de belangrijkste vorm van kennis. Ze vergeten dat de wetenschap ook niet volledig neutraal is, maar ook een vorm van kennis is die ontstaan is in een specifieke bioculturele context. Naast de wetenschap bestaan er ook andere vormen van traditionele ecologische kennis.”

Bart legt uit dat deze verschillende vormen van kennis elkaar niet hoeven uit te sluiten. Gezamenlijk kunnen ze een meer compleet beeld geven van de werkelijkheid. “Als we bijvoorbeeld kijken naar de waarde van een boom in een bepaald gebied, hebben vele stemmen daar iets over te zeggen. Een bioloog, een boswachter, een buurtbewoner, een boer, een schilder en een houthakker hebben allemaal iets anders te vertellen over de boom. En de boom zelf heeft ook een verhaal te vertellen, evenals de het vogeltje dat in de boom genesteld is. Als je al die stemmen meeneemt heb je meer te vertellen dan wanneer je alleen als bioloog naar de boom kijkt.”

Net zoals een houthakker en een schilder een andere visie hebben op een boom, hebben ook mensen met verschillende levensbeschouwingen andere visies op de natuur. Bart vindt het dan ook belangrijk om deze verschillende visies en stemmen te horen. Op deze manier krijgen we niet alleen een completer beeld van wat de natuur is, maar zijn we ook in staat om gezamenlijke keuzes te maken en samen de natuur te beschermen.

Bart benadrukt dat we hierin niet de ongelijke machtsverhoudingen en systematische onderdrukking uit het oog moeten verliezen. “We moeten niet ontkennen dat in onze wereld veel stemmen en authentieke natuurlijke ontwikkelingen onderdrukt worden. Zo besefte ik vorig jaar, op mijn achtendertigste, pas dat ik non-binair ben. Authentieke genderontwikkeling is iets wat onderdrukt wordt in onze dominant binaire maatschappij. Net zoals er mensen zijn die baat hebben bij het in stand houden van dergelijke sociale normen of een bepaalde religieuze dominantie, zijn er ook mensen die baat hebben bij het in stand houden van systemen van natuurlijke uitputting, exploitatie en consumentisme.”

Bart legt uit dat het belangrijk is dat levensbeschouwingen in deze tijd aandacht besteden aan de existentiële crisis die teweeggebracht wordt door de klimaatproblematiek. “De klimaatcrisis roept veel existentiële vragen op en wanneer deze zorgen en angsten niet geadresseerd worden kan dit leiden tot klimaatdepressie. Het humanisme kan hier zorg voor bieden door het gesprek en de gezamenlijke zoektocht te faciliteren. Door samen te onderzoeken hoe we aankijken tegen het bestaan, de natuur en onze plaats daarin.”

Bart vertelt dat die zelf tot vorige zomer altijd redelijk optimistisch is geweest. “Toen lekte het eerste deel van het IPCC rapport uit. Sindsdien ben ik eerlijk gezegd steeds meer de hoop verloren dat het nog goed komt. Het is dus zeker ook een behoefte van mijzelf om het verdriet, de stress en de wanhoop die ik ervaar een plekje te kunnen geven. En tegelijkertijd vind ik het, ook in hopeloze tijden, belangrijk om toch hoopvol bezig te blijven. ‘Fake it and hope we make it’ zeg maar. Dit doe ik onder andere door middel van mijn werk voor Leren voor Morgen, waar ik me actief inzet om op alle onderwijsniveaus duurzame ontwikkeling tot stand te brengen.”

Voor lezers die zich wellicht wel herkennen in het gevoel van hopeloosheid heeft Bart een boodschap: “Blijf je verbinden, met het onderwerp en met andere mensen. Blijf verkennen, raak niet afgestompt, maar blijf voelen. Blijf je verwonderen en geniet van de schoonheid van de natuur. Er is natuurlijk altijd het alternatief: je afsluiten en niets meer doen aan duurzaamheid. Maar dat geeft uiteindelijk geen voldoening. Laten we het gesprek met elkaar blijven aangaan, van elkaar blijven leren en hoopvol bezig blijven, zelfs in hopeloze tijden.”