Paul Schenderling en de economische ethiek van Jesaja

Bij Jesaja lezen we over een sociaal visioen dat je kunt zien als een Bijbelse economische ethiek. Paul Schenderling vat Jesaja 5 samen in één zin. “Een rechtvaardige economie biedt één huis en één veld voor iedereen.” Hierin staat het huis als symbool voor arbeid, want het huis is het meest arbeidsintensieve goed in een economie. Niet zo gek als je je beseft dat het woord economie stamt van het Griekse woord Oikos, dat huis betekent. Een huis hebben betekent in de visie van Jesaja dat je de vruchten kunt plukken van je eigen arbeid. Kun je dit niet, dan woon je in een krot. Pluk je de vruchten van andermans arbeid, uitbuiting, dan woon je in een paleis. In het visioen van Jesaja bestaan geen krotten en paleizen.

Het veld staat symbool voor de vruchten van de aarde. Iedereen heeft recht op een proportioneel deel daarvan. Let wel, dat geldt ook voor de toekomstige generaties!

Schenderling wijst ons op een omdraaiing in de economie. Wat we zoet noemen, is bitter en vice versa. We noemen economische groei nog steeds zoet, nodig voor het draaiende houden van BV Nederland. Maar de consequenties hiervan zijn bitter. Als iedereen op de Aarde zou leven zoals we in Nederland doen, dan hebben we 3,5 aardbollen nodig. Dat betekent dat we op dit moment de Aarde vervuilen en uitputten. Ons gebruik moet terug naar één aardbol. Dan zijn we in lijn met wat Jesaja bedoelt met één veld. Het lukt ons niet om de milieu-impact van onze consumptie en ons handelen te verkleinen. Alle milieuwinst die we boeken met het toepassen van nieuwe technologieën, wordt weer teniet gedaan door de toename van consumptie (Paradox van Jevon). In mijn lezingen noem ik dit het rebound-effect.

Zaken waarover soms laatdunkend gesproken wordt (bitter) kunnen juist zoet zijn, omdat ze de milieu-impact wel verlagen  ]en tegelijk de sociale binding versterken. Schenderling noemde als voorbeelden de buurt-composthoop in Amersfoort, het op de fiets naar het werk gaan, ook als het regent, spullen repareren, rondgaan met tassen met tweedehands kleding. Voor hem zijn dit plekken in de woestijn waar de boomgaard ontstaat.

In de Bijbel staat de woestijn symbool voor een periode waarin de mensen te maken krijgen met de bittere consequenties van hun keuzes. Het is een overgangsperiode naar betere tijden. Er is hoop, een visioen. De woestijn eindigt niet met een punt, maar met een komma. Er zal ‘woestijn’ zijn, “totdat uit den hoge de geest over ons wordt uitgestort: dan wordt de woestijn een boomgaard, en de boomgaard wordt als een woud beschouwd.” (Jes 32, 15). De profeet Micha, tijdgenoot van Jesaja, zegt dan dat ieder zal zitten onder zijn wijnstok (Micha 4, 4). Eén wijnstok voor ieder, dat is genoeg om van te leven. Wat gebeurt er als we zullen zitten onder de wijnstok? Als we ervoor kiezen om te leven van genoeg.

Jesaja belooft dan een toegift van vrede en rust. “En de gerechtigheid brengt vrede voort, rust en veiligheid zijn haar vruchten. Dan woont mijn volk in een gebied van vrede, een veilige woonplaats, een oord van ongestoorde rust.” (Jes. 32, 17-18)

Schenderling vertelt over wat het hem en zijn gezin heeft gebracht door radicaal te kiezen voor ‘leven van genoeg’. De eerste paar jaar waren best puzzelen. Om de milieu-impact van spullen te verlagen wilden ze spullen die lang mee gaan, van goede kwaliteit, maar die zijn over het algemeen duurder. Gaandeweg merkten hij en zijn vrouw dat ze 20% van de inkomsten overhielden. Dus konden ze beiden minder gaan werken. Dit bracht rust, minder stress, meer tijd voor gezin, familie, vrienden, kerk enzovoort. Hij werd een meer tevreden en dankbaarder mens, door bewust te genieten van wat je toevalt en de werkelijk belangrijke en mooie dingen in het leven aandacht te kunnen geven. Kortom, de keuze om te leven van genoeg heeft hem en zijn gezin veel vreugde gebracht.

In het nieuwe boek ‘Leven na de groei’ maakt Schenderling, samen met vele andere auteurs, de vertaalslag naar ‘de grote economie’. Deze moet drastisch veranderen. Hoe zou een samenleving eruit zien als niet steeds meer consumptie en economische groei centraal staat, maar de kwaliteit van leven. Hoe kunnen we de omslag maken van kwantitatieve groei naar kwalitatieve groei; persoonlijke groei, sociale groei, culturele groei en groei van biodiversiteit. Het belangrijkste instrument daarvoor is volgens Schenderling de verschuiving van belasting op arbeid naar belasting op consumptie. Alleen zo kunnen we de consumptiegroei beperken.

Schenderling heeft een bemoedigend verhaal. Het is mooi hoe hij als econoom en christen het sociaal visioen Jesaja handen en voeten geeft voor de huidige, toekomstige, economie. Hij besloot zijn lezing met “Gelukkig ben je als je zaait overal waar water is” (Jes 32, 20). Hiermee spoort Jesaja ons aan om elke mogelijkheid, hoe klein ook, te benutten. Initiatieven die nu onbeduidend lijken, en waar soms laatdunkend over wordt gesproken, kunnen over twintig of dertig jaar zomaar een belangrijke bijdrage blijken te zijn geweest, gericht op verandering van denken en cultuur. Laten we ons daaraan vasthouden en blijven zaaien.