Drag-kunst daagt de ongelijkheid in gender uit

“There is no original or primary gender that drag imitates, but gender is a kind of imitation for which there is no original; in fact, it is a kind of imitation that produces the very notion of the original as an effect and consequence of the imitation itself.” (Judith Butler)

Door: Marinus Schouten

Steeds vaker hoor ik dat sommige jongens zich op de basisschool tijdens een verkleedgelegenheid als meisje of prinsesje willen verkleden. Rond die leeftijd beginnen kinderen een onzekerheid te ontwikkelen met betrekking tot alles wat afwijkt van wat ze als ‘normaal’ hebben leren zien en ervaren. Dat kan variëren van ‘anders-zijn’ op spontane wijze oké vinden tot dat tóch apart vinden, of die onzekerheid te gaan uiten in gedrag van buitensluiting.

Zeker in de fase richting puberteit zijn kinderen erg gevoelig voor hoe volwassenen op hen reageren. Hoe reageer je wanneer je dochter thuiskomt en zegt: “Mam, Gido had vandaag oogschaduw op”? Je antwoord als ouder of leraar is zeer bepalend voor hoe het cross-dressing of ‘meekijkend’ kind zich ontwikkelt. Temeer omdat wereldwijd kinderen en jongeren die afwijken in verwacht gendergedrag, meer dan anderen worden buitengesloten en gepest.

Vrouwen zijn achtergesteld op mannen
De overgrote meerderheid van de wereldbevolking houdt zich echter heel serieus aan duidelijke scheidslijnen tussen man en vrouw. Dat wringt zich op grote schaal, vooral als er sprake is van ongelijkheid tussen de seksen. Gelijkheid tussen man en vrouw is wereldwijd (nog steeds) ver te zoeken. 62 miljoen meisjes hebben geen toegang tot onderwijs. Wanneer je als meisje in een arm land wordt geboren, komt dat in je leven dubbel zo hard aan. Van de 1 miljard analfabeten wereldwijd is meer dan twee-derde vrouw. In nog 155 landen bestaan wetten die vrouwen discrimineren. In Nederland verdienen vrouwen in een werkend leven gemiddeld 300.000 euro minder dan mannen. Maar ook in het klein komt die ongelijkheid voortdurend langs: onlangs beschreef iemand met meer dan 160 voorbeelden van alledaagse voorvallen hoe de man vanaf de geboorte privileges geniet ten opzichte van de vrouw.

De emancipatie van transgenders triggert die ongelijkheid
De ijver om deze ongelijkheid aan te pakken, is door allerlei feministen aangewakkerd. De emancipatie van transgenders – pas sinds kort in het Westen goed zichtbaar – laat het fundament onder die ongelijkheid uit zijn voegen barsten. Daardoor blijkt dat het niet zozeer natuurlijk is om je hele leven bij één gender te blijven, maar dat het juist onnatuurlijk kan zijn om dat je hele leven lang te doen. De common sense was dat er een biologisch vloertje bestaat dat man- en vrouw-zijn draagt, maar die bodem blijkt dunner dan gedacht. De totale, ervaren en uiteindelijk vastgestelde persoonlijkheid, die vraagt steeds sterker om het primaat.

Drag-entertainment is in
Dat wat deze nogal serieuze kwestie met humor benadert, is drag-kunst.

Drag entertainment lijkt de laatste jaren weer in te zijn. De drag talentenshows springen als paddenstoelen uit de grond, waarbij RuPaul’s Drag Race misschien wel de toon heeft gezet. Mondjesmaat beginnen drags de mainstream talentenshows te bereiken, zoals Lady Blabla dat deed door in 2013 de halve finale van Holland’s Got Talent te halen en Kiki Boops recent (met een meervoudig gelaagde drag show) in de halve finale van Holland’s Got Talent 2016 stond.

Niet alle drag uitvoeringen willen zich presenteren als kunst. Drag cultuur is breed, mensen kunnen er om verschillende redenen aan meedoen. Er rekenen zich personen toe die zich ook voor hun gewone (uitgaans)leven opmaken volgens aspecten van een andere dan wat ze ervaren als hun eigen sekse (vaak nog wel travestie genoemd). Voor anderen is drag een creatieve uitlaatklep. Weer anderen willen er wél een vorm van kunst mee laten zien.

De kunst die drag queens (en kings) tonen, is er al sinds toneel en theater bestaan. Ze is een gecompliceerde kunst. Je moet het in je hebben om de aandacht van het publiek te vangen met iets dat niet vanzelfsprekend is, en het publiek daarmee ook nog eens te entertainen. Het dragen van hakken maakt je nog geen drag. Je dient een karakter te creëren en overeenkomstig dat karakter te kunnen acteren. Drags zijn zodoende in staat om een idee te conceptualiseren en zichzelf te transformeren, zonder magie, maar over de ‘grenzen’ van gender heen. Hierdoor zijn zij in staat om ingewortelde ideeën over mannelijkheid en vrouwelijkheid te beproeven en daardoor zijn zij ook weer gemakkelijk voorwerp van onbegrip of ridiculisering. Het is dan ook niet verwonderlijk dat het juist de drags onder de homoseksuelen waren die een belangrijke rol hebben gespeeld in de emancipatie van homoseksuelen (zie bijvoorbeeld S. Valocchi (2004), ‘Stonewall Riots’, in: Men and Masculinities, a Social, Cultural and Historical Encyclopedia). Dit betekent overigens niet dat drags per se homoseksueel zijn. Lady Blabla is heteroseksueel en vader van 2 kinderen.

Drags lopen voorop om genderflexibiliteit te agenderen
Als kunst heeft drag een politieke betekenis. Tot nu toe hebben drags vooral laten zien dat homoseksuele mannen vrouwelijke eigenschappen of lesbische vrouwen mannelijke eigenschappen bezitten en dat zij die ook moeten kunnen etaleren. Dat hielp ons om niet langer te denken dat mannelijkheid uitsluitend bij de man hoort of vrouwelijkheid bij de vrouw. In onze tijd krijgen drags een toegevoegde betekenis. Nu we – wereldwijd – steeds meer beseffen dat weerstand tegen gender niet-conform gedrag aan de basis ligt van verstrekkende vormen van buitensluiting en geweld, dringt het ook steeds meer aan ons op hoe nodig het is om genderflexibiliteit op de één of andere wijze te accepteren. De emancipatie van transgenders geeft die urgentie een extra impuls. Genderflexibiliteit blijkt niet alleen iets te zijn voor lesbische, homoseksuele of biseksuele mensen. En het is niet zo moeilijk om in te zien dat dit besef revolutionaire trekken heeft. Wanneer iedereen – in meerdere of mindere mate – de mix van mannelijkheid en vrouwelijkheid in zich heeft, wordt ook de ongelijkheid tussen man en vrouw ontzenuwd en dat meer dan ooit.

De ernst van deze kwestie wordt door drags luchtig gemaakt. Nu eens bewust, dan weer onbewust, maar altijd door middel van ironie. Ten diepste is drag het spel met gender. Het roept belangrijke vragen op over hoe wij ons tot elkaar verhouden: mannen en vrouwen, en iedereen die er tussenin zit. Het stelt ons in staat om onze eigen, individuele genderidentiteit te definiëren. Op een associatieve en beeldende manier maakt drag kunst ons ervan bewust dat we dat kunnen doen. Het brengt ons bovendien dat we daar ook weer om kunnen lachen.

Die gelaagde benadering werkt als een bevrijding op weg naar een toekomst waarin gender geen issue meer zal zijn.

Marinus Schouten (1974) is sinds mei 2015 werkzaam als beleidsmedewerker en projectleider voor sociale veiligheid in het onderwijs. Hij heeft gewerkt als projectleider voor seksuele diversiteit in het onderwijs en als redacteur bij de IKON. Hij is afgestudeerd theoloog en organisatieantropoloog.