“Ik voel me vaak meer verwant met de atheïst dan met kerkmensen”

Wat betekent de Bijbel voor u?

“Ik ben eigenlijk pas echt geïnteresseerd geraakt in bijbelse teksten door mijn leermeester Frans Breukelman. Daarvoor vond ik de Bijbel maar een vervelend boek. Het moest een soort woord van God zijn met een soort vaderlandse geschiedenis van Israël waarin zou staan wat wel en niet mag op vooral het seksueel vlak. Breukelman leerde mij de Bijbel te lezen als een literair verhaal, als een partituur met een heel bepaalde compositie.

Mij vielen de schellen van de ogen toen ik merkte hoe je ook als modern mens ineens onder de indruk kan komen van de geweldige zeggingskracht van de verhalen die al 20 eeuwen lang mensen inspireren. Er is natuurlijk veel ellendigs met die Bijbel gedaan, met name toen dit boek in de handen van de macht kwam, maar tegelijk heeft het ook een mens als Martin Luther King doen dromen van een beloofd land met grote gevolgen.

Voor mij biedt de in de Bijbel geschetste werkelijkheid telkens weer nieuw perspectief. Ik leef ervan op. Juist in deze tijd biedt het een geweldig tegenverhaal tegen de eindeloze dominantie van godin Vrije Markt die alle vezels van onze existentie heeft besmet, zodat we zelfs ’s nachts ons nog laten wakker twitteren. In de Bijbel ontdek ik steeds weer hoe een mens mens kan worden. En het verhaal geeft me hoop op dat het ook anders kan.”

Wat is uw favoriete heilige tekst?

“Dat is altijd de tekst waar ik de komende zondag op de kansel het mee mag doen. Aanstaande zondag in Bloemendaal over de doofstomme man die bij Jezus wordt gebracht. Ik zie in die man de moderne mens in crisis. Zo bezet door alle stemmen en stemmetjes om hem heen dat hij eigenlijk niets meer echt hoort. Nauwelijks meer ontvankelijk is. En als je niets meer hoort, niet meer ontvankelijk bent voor de stem van de ander, voor het verhaal van bevrijding, dan heb je uiteindelijk niets meer te zeggen. Dan zeg je alleen nog maar wat anderen ook al zeiden. Jezus gaat niet aan deze mens voorbij, veroordeelt hem niet, maar kruipt als het ware in zijn huid. Hij steekt zijn vingers in zijn oren en raakt zijn tong aan. Hoe dichtbij kun je komen? Als een geliefde die je aankijkt en zegt: wie ben jij geworden? Mens kom tot leven! Ga open! En die doofstomme hoort en spreekt oprecht, zo staat er letterlijk. Hij spreekt ineens woorden die er toe doen. Waar hij zelf en de mensen om hem heen naar snakken… Een prachtige tekst uit Marcus 7.”

Is het erg dat jongeren amper nog kennis hebben van de Bijbel?

“Dat is op zich niet zo erg. Het kan zelfs helpen om meer blanco die Bijbel te gaan lezen. Wij merken ook in reacties op ons boek dat gelovige dominees er veel minder mee kunnen dan niets wetende atheïsten. We zaten laatst in een radioprogramma waarin de volstrekt buitenkerkelijke presentatrice werkelijk buitengewoon geïnspireerd was geraakt door ons boek. Dat zijn mooie gesprekken. Ik voel me vaak meer verwant met de atheïst dan met kerkmensen die met allemaal binnenkerkelijke en dogmatische vooroordelen worden belast. Wat wij op de Zuidas doen is de Bijbel lezen met wie maar wil. We hebben inmiddels zo’n 5 klassen vol en er zijn wachtlijsten. Allemaal Yuppen die eigenlijk niet weten wie Mozes is. Maar ze vinden die verhalen buitengewoon inspirerend. Voor hen is het boek Bijbel voor beginners geschreven en misschien wel minder voor gelovige dominees.”

Wat is nou het grootste misverstand over de Bijbel?

“Misschien wel dat het in de Bijbel gaat om een verslag van historische gebeurtenissen. Dat is wel het hardnekkigste misverstand. Bijna niet uit te roeien. In de Bijbel wordt met poëtische taal ons menselijke leven verbeeld en in een heel bepaald perspectief gezet. Om dat een beetje te kunnen aanvoelen moet je misschien eerst eens wat goede poëzie tot je nemen. Herman de Coninck bijvoorbeeld of Lucebert. Je moet je willen laten optillen op het niveau van de woordwerkelijkheid. Net als bij goed theater of een kunstwerk. Het is een andere wereld waarin je binnenkomt en je wordt in een heel bepaalde richting gezet en je ontdekt: het kon nog wel eens over mij gaan in deze verhalen. Zo hebben wij dat bijvoorbeeld onlangs ook in De Bijbel op de Zuidas beschreven. Als je de Bijbel leest als een historisch verslag blijft het op verre afstand en wordt het nooit een boek dat nog wel eens over jou zou kunnen gaan.”

Met welk probleem in de Bijbel worstelt u persoonlijk nog steeds heel erg?

“Problemen in de Bijbel, zo ervaar ik steeds, zijn vooral mijn problemen. Niet de Bijbel is complex maar wij als lezers zijn complexe wezens. Door de eeuwen heen heeft men voortdurend als men iets niet snapte in de Bijbel, dit verstaan als een probleem van de Bijbel dat wij als lezers zouden moeten oplossen. Ik geloof daar eerlijk gezegd niet in. Er staan prachtige dingen in de Bijbel, maar ook dingen waar ik nu nog niets mee kan. Dingen die ik echt niet begrijp. Die laat ik dan maar voor later. Misschien kom ik er wel nooit aan toe. Zo’n boek als het profetenboek Ezechiel bijvoorbeeld. Kon ik nooit wat mee. Tot ik het echt ging lezen. Een raar boek blijft het, maar tegelijk fantastisch vol verbeeldingskracht. Ik schreef er zelfs vorig jaar een boekje over: In Babel. Is goed verkocht. Mensen vonden het een verrassing dat zo’n ontoegankelijk boek zoveel zeggingskracht heeft voor de dag van vandaag.”

Zou een Koran voor beginners een goed idee zijn?

“Ik geloof dat Joris Luyendijk net een boekje Islam voor beginners heeft geschreven. Ik ga het lezen. Zeker, zo’n Koran voor beginners moet er komen. Maar wie schrijft het? Ik lees geen Arabisch, maar ik zou het prachtig vinden als zo’n boekje zou verschijnen. Het koranonderzoek loopt alleen wel achter bij het bijbelonderzoek, in die zin dat er maar weinig korangeleerden zijn die de Koran op zijn literaire kracht beoordelen. Ik ben een bijbelaar en waag me er niet aan. Maar ik zou het van harte toejuichen.

De Bijbel is niet eenvoudig zonder goede uitleg. Maar dat geldt zeker ook voor de Koran. Het is natuurlijk eenzelfde traditie. Maar het genre is wel anders. En misschien is wat de Koran wil zeggen uiteindelijk toch wel iets anders dan wat het bijbelverhaal wil. God blijft in de Koran toch vooral een almachtige heerser. In de Bijbel hangt God uiteindelijk aan een kruis.”