Weg met alle oecumenische koudwatervrees!

Wat drijft jou om je in te zetten voor de oecumene?

“Paus Franciscus publiceerde aan het begin van zijn pontificaat De vreugde van het evangelie. Hierin zegt hij dat het doel van de oecumene, die de eenheid tussen verschillende christelijke tradities zoekt, niet slechts is om de andere kerken beter te willen begrijpen, maar ook om datgene wat God in de andere kerken gezaaid heeft, ook als een gave te erkennen voor de eigen kerk. Deze zoektocht naar het onbekende dat God al voor ons bestemd heeft, inspireert en raakt me.”

Ervaar je jouw inzet voor de oecumene als een verloochening of als een versterking van je rooms-katholieke geloofsovertuiging?

“Ik ben oecumenisch, omdat ik katholiek ben. Ik wil voluit katholiek zijn, en daarom voluit oecumenisch zijn. Ik snap best dat deze opmerking vraagtekens oproept, omdat veelal het idee bestaat dat de Rooms-Katholieke Kerk een nogal statische, navelstaarderige en arrogante kerk is. Of in ieder geval was – tot Franciscus uit Argentinië over kwam waaien.

Hoewel de Rooms-Katholieke Kerk laat op het oecumenisch toneel is verschenen, is zij op dit moment verreweg de belangrijkste speler en krachtigste motor. Ze veegt daarbij de verschillen niet onder tafel, maar eist dat elke kerkelijke traditie serieus genomen wordt. De verschillende tradities gaan samen zonder hun eigenheid te verliezen. Hierdoor heb ik leren houden van anglicaanse gezangen, gereformeerde zondagsdiensten en van orthodoxe paasliturgieën. Ik word er alleen maar katholieker door.”

Welke weerstand kom je tegen als je je inzet voor de oecumene?

“Weerstand komt voort uit angst. Die angst kom je bij iedereen tegen. Het is de angst om de eigen identiteit te verliezen. Het is een verlammende angst en toont een gebrek aan vertrouwen in God die met ons op weg is en ons de weg wijst.

De wortel van deze angst is vaak een ecclesio-centrisch geloof: een geloof waarin het instituut kerk in het centrum staat. Bij zo’n geloof lijken de gelovigen op de fans van een voetbalclub die een andere voetbalclub als aartsvijand zien.”

Als Vaticaanwatcher zit je bovenop Rome. Welke ontwikkelingen duiden op een herstel van de eenheid van de christenen?

“Er gebeurt echt ontzettend veel. Bij het Nederlands Dagblad zitten ze soms met de handen in het haar: waar ik allemaal mee aan kom zetten! Te veel om allemaal op te noemen. Ik beperk me tot drie voorbeelden.

In 2017 gedenken we de vijfhonderdste verjaardag van de Lutherse Reformatie. Paus Franciscus gaat naar Lund in Zweden om op 31 oktober, Hervormingsdag, de herdenking persoonlijk mee te maken. Dat is ongehoord!

Later dit jaar vindt een pan-orthodox concilie plaats. Voor het eerst sinds 787 zullen alle orthodoxe kerken proberen de klokken weer gelijk te zetten en de uitdagingen van de 21ste eeuw aan te pakken. Ook de oecumene staat dan op de agenda. Het wordt dus niet meer per sé tegengehouden door Moskou. Dit is mede te danken aan de historische ontmoeting onlangs tussen de Russisch-Orthodoxe Patriarch Kyrill en paus Franciscus.

De paus zelf doet zijn uiterste best om van de overgecentraliseerde kerk een synodalere kerk te maken. Een synodale kerk luistert naar de leden van de kerk; er is minder een top-down benadering. Deze ‘heilzame decentralisatie’, zoals de paus het zelf noemt, moet nog handen en voeten krijgen, maar is oecumenisch interessant. De protestantse kerken definiëren zich bijvoorbeeld ook als synodale kerken. Door deze beweging van de Rooms-Katholieke Kerk groeien de kerkstructuren naar elkaar toe.

Natuurlijk betekent dit niet dat we er nu zijn. Er zijn nog de nodige theologische hobbels te overwinnen. Maar op de keper beschouwd zijn de twee grootste hobbels enerzijds de onbekendheid met de tradities van andere kerken, maar zeker vaak ook de onbekendheid met de eigen traditie anderzijds.”

Er zijn verschillen tussen de verschillende christelijke tradities. Hoe kunnen we in harmonie met elkaar en deze verschillen omgaan?

“Paus Franciscus zei ooit: ‘Laten we samen doen wat we al samen kunnen doen.’ Dat is nogal een uitdaging! Ik zie daar nog heel weinig van. Iedereen houdt zijn eigen perkje fatsoenlijk, maar weinigen durven daar echt overheen te kijken.

Wat kan helpen is wat paus Benedictus XVI ooit zei: ‘Niemand van ons kan zeggen dat hij de waarheid bezit; het is de waarheid die ons bezit.’ Dit is een uitspraak die oecumenisch van belang is. Wij zijn op weg, niet omdat we de waarheid in pacht hebben, maar omdat we de Waarheid zoeken en die Waarheid ons als het ware naar zich toetrekt. Voor christenen is Christus de Weg, de Waarheid en het Leven. In hem zijn we allemaal verenigd en we kunnen elkaar helpen om deze weg samen te gaan.”

Wat kunnen we nu in Nederland doen om de verschillende tradities met elkaar te verbinden?

“Weg met alle oecumenische koudwatervrees! Dat kan alleen door ontmoeting, door samen op weg te gaan. We moeten elkaar vertellen wat we geloven, waar we staan en wie we zijn.”

Het is nog steeds problematisch om als protestant ter communie te gaan of om als katholiek deel te nemen aan het avondmaal. Zullen christenen zich eens kunnen verenigen rond één en dezelfde Tafel van de Heer?

“Veel gelovigen – zowel aan katholieke als aan protestantse zijde – snappen niet waarom de katholieke kerk daar “zo moeilijk over doet”. Veelal wordt het begrepen als een “afwijzen van de andere kerk en haar gelovigen”. Maar ik denk – oprecht – dat dit een vergissing is.

Vanuit katholiek oogpunt is de eucharistie (communie) immers uitdrukking van de eenheid van de gemeenschap (communio) van de kerk. Of om het in de geest van Paulus te zeggen: de kerk is Lichaam van Christus en zij ontvangt het eucharistische Lichaam van Christus.

Het probleem ligt niet in de werkelijke tegenwoordigheid van Christus, zoals vaak gedacht wordt. Officiële dialogen tussen de rooms-katholieke kerk en verschillende protestantse kerken hebben laten zien dat we samen geloven dat Christus in Avondmaal/Eucharistie werkelijk tegenwoordig is.

De echte reden is dat de breuk tussen onze kerken helaas nog te groot is om er een brug overheen te leggen en samen de eenheid van de kerk te vieren.

In het doopsel is die eenheid er ten diepste al, maar zij is tegelijkertijd nog onvolledig. We zijn op weg.

Ik zou er wel voorstander van zijn dat in bepaalde gevallen – bijvoorbeeld in het kader van gemengde huwelijken tussen een protestant en een katholiek – beide echtgenoten aan de katholieke eucharistie kunnen deelnemen. Ik vind dat de katholieke kerk daar wat ruimhartiger mag zijn: deze twee mensen zijn immers door het huwelijk één geworden. Wanneer beiden in de aanwezigheid van de Heer in de eucharistie geloven (dat lijkt mij een redelijke voorwaarde!) zou ik het logisch vinden dat het sacrament van het huwelijk ook eucharistische consequenties krijgt. Daar is de Rooms-katholieke Kerk op dit moment een beetje schizofreen: ze neemt haar eigen sacramenten niet serieus. Als je zegt dat het huwelijk een sacrament is en beide echtgenoten verenigd zijn, kun je niet zeggen dat ze tijdens de viering van de eucharistie plotseling niet verenigd zijn.

Maar laten we vooral alles doen wat wèl kan! Ik stoor me evenveel aan mensen die liever op eigen erf blijven en de oecumene de rug toekeren, dan aan hen die alle verschillen wegpoetsen en alles alleen maar op Avondmaal en Eucharistie concentreren. Laten we de handen eerst maar eens uit de diaconale, katechetische, evangeliserende, en theologische mouwen steken. Samen!

Ik ben ervan overtuigd dat wanneer we dat zouden durven en doen, de eucharistische muur vanzelf valt – zoals eens bij Jericho. Laat tot dat moment het lijden onder deze scheiding aan de Tafel van de Heer een motor zijn om te werken aan de eenheid van de christenen!”