Correctheid, daar begint het mee

Schoonheid en lust

Wie mag niet graag naar mooie mensen kijken? Genieten van de schoonheid van het menselijk lichaam? Maar vorig jaar was er in Berlijn ophef over een gedicht dat de schoonheid van de vrouw bezingt. Dat schijnt seksistisch te zijn. En nu dus ook de FIFA.

Tja, als je zulke smoezelige handjes hebt als de FIFA, moet je natuurlijk wel een terrein zoeken waar je de moraalridder kunt spelen.

Zullen we dan alle poëzie en beeldende kunst waarin de vrouw wordt bewonderd maar tot ars non grata verklaren? Dat schunnige Hooglied met zijn verrukking over haar “borsten als kalfjes, als de tweeling van een gazelle”. Immers allemaal ontaarde kunst? Ook de verfijnde Venus van Botticelli en de onverbloemde naakten van Gustave Courbet, bij wie de bewondering en verwondering van het doek spatten…

Maar vergeet dan ook de mannelijke schoonheid niet! De David van Michelangelo met zijn onmiskenbaar erotische charisma. Of wederom het Hooglied als zij hem bezingt met zijn “lippen als lelies, die druipen van vloeiende mirre.”

Een en al seksisme. Toch?

Rokende vrouw

Als het dan gaat over vrouwen, ik mag ook graag naar de spaarzame foto’s van Etty Hillesum kijken. Mystiek en dus aards. Een mengeling van diepzinnigheid en sensualiteit, die wat mij betreft de ware erotiek kenmerkt. En misschien zie ik haar ook wel graag omdat ze net niet helemaal deugde. Omdat ze in sommige opzichten incorrect was.

Wat te denken bijvoorbeeld, in die tijd, van de losse omgang met de mannen in haar leven? De openhartigheid over haar seksualiteit? Haar toetreden tot de controversiële Joodse Raad?

En ze rookte!

Een oud-leraar stuurt mij regelmatig knipsels over wat hem opvalt, met zijn wijsheden in de kantlijn. Zoals laatst twee gezichten van Etty Hillesum. Een met haar hand – waarin een shagje – onder haar kin. En een, precies dezelfde, waarin dat sigaretje was weggeretoucheerd. Nota bene! Dat was ook wat hij erbij had geschreven, verontwaardigd.

En dit: Daar begint het mee.

Ja ja, we weten heus wel dat roken slecht is. Maar het maakt verschil hoeveel en in welke context. In Etty’s tijd was roken voor vrouwen een symbool van vrijgevochtenheid en wereldsheid. Dat maakt het niet minder verslavend en ziekmakend, maar toen, tot in de jaren zestig toe, werd daar niet zo zwaar aan getild. Ik kan me nog goed de lichte frivoliteit voor de geest halen waarmee mijn moeder – kil gereformeerd opgevoed – haar eerste sigaret rookte. Het was bevrijding. Zo hoorde ze bij de nieuwe generatie van vrouwen!

Natuurlijk was dat een vergissing maar wel een die paste in de cultuur van toen. Sommige dingen moet de mensheid nu eenmaal eerst doormaken om er zicht op te krijgen. Het getuigt van angst om dat gegeven te verbloemen.

Koikarpers

Bovendien, Etty is niet overleden aan het roken maar aan een ander gif. Welk gif? Dat is juist de correctheid, maar dan in zijn morbide gestalte. De ‘zuiverheid’ die wordt nagestreefd zodra een gedachte tot ideologie wordt.

Daar begint het mee, schreef mijn wijze oud-leraar. Met correctheid die het verleden ontkent en alleen nog een ideaalbeeld voor ogen heeft. Die vindt wat iedereen ‘hoort te vinden’.

En ja, het nazisme is begonnen als ultieme correctheid. Van het zuivere ras namelijk. Geen regime dat zo bedreven was in het aanmerken van wat ‘ontaard’ was.

Dat mannen geneigd zijn om vrouwen als lustobject te zien, en vrouwen mannen, wil nog niet zeggen dat we niet van elkaars aanblik zouden mogen genieten.

Ons verleden vertoont barsten en scheuren. Incorrectheden. Vlekken. Die moeten we vooral niet wegretoucheren.

Ooit bezocht ik een man met een alcoholprobleem. Hij hield koikarpers.
“Weet je wat ik zo mooi vind aan koikarpers?” vroeg hij. “Ze hebben allemaal een vlekje. Net als ik.”