Een antwoord op het nihilisme en de Nieuwe Bijbelvertaling

Bovenstaand citaat is afkomstig uit het blad Narthex (Tijdschrift voor levensbeschouwing en educatie. 21e jaargang, nr. 3, oktober 2021). Het betreft een recensie van Arwin van Wilgenburg over Het wonder van betekenis – op zoek naar geluk en wijsheid met Paul van Tongeren. Daarin trof mij in het bijzonder de paragraaf: Wij zijn allen nihilisten, met name dus dit fragment.

Het lezen hiervan viel samen met enkele reacties op een column van mijn hand op www.ongrond.nl, te weten That love is all there is – naar een gedicht van Emily Dickinson. De titel spreekt voor zich. Hij drukt uit dat in essentie alles is aangelegd op de liefde. Die gedachte heb ik uitgewerkt.

Natuurlijk roept dat de nodige vragen op. Iemand reageerde: ‘Helaas kan ik je in je relaas over de liefde niet volgen. De tegenwerping ligt voor de hand. Love is all there is? Was het maar waar…’

Was het maar waar, ja! De werkelijkheid is chaos, het recht van de sterkste, bloed en geweld. Lang niet alles is liefde, integendeel, agressie is de meeste. Er is alle reden tot een hartgrondig nihilisme, dat voor velen in onze samenleving dan ook de basis is geworden. We zijn er allemaal diep van doordrenkt. Wij zijn allen nihilisten, in ieder geval tot op zekere hoogte, omdat dit denken – dat alles zinloos is en dat er geen grond is onder ons bestaan – is doorgedrongen tot in alle lagen van  de samenleving en in onze vezels. De chaos die Nietzsche traceerde is in de loop van ruim een eeuw doorgesijpeld in alle lagen van de bevolking en is ‘gedemocratiseerd’. Ook bij mensen die zich gelovig noemen en zelfs bij hen die dat kerkelijk praktiseren.

Afgelopen zondag had ik mijn betoog over That Love is all there is ook in de vorm van een preek gegoten en iemand zei me na afloop: ‘De liefde? Ik weet het niet. Het lijkt er toch op dat je wordt geboren om dood te gaan. Alles is volkomen zinloos…’
Gechargeerd gezegd: zoals ooit het christendom in ons aller botten zat, zo zitten nu materialisme en nihilisme in onze botten. Is er een andere weg mogelijk? Exit nihilisme?

En toch, ook al lijkt het nihilisme gemeengoed geworden en lijken velen gaandeweg te zijn toegetreden tot de nihilistische kerk, vrijwel niemand kan met de consequenties ervan leven. Om het in de krasse toon van Camus te zeggen: de meeste mensen vragen zich niet af of ze überhaupt wel willen leven en waarom ze geen zelfmoord plegen. Integendeel, men leeft er over het algemeen vrolijk op los, studeert voor een toekomst, heeft lief, trouwt en sticht een gezin, zet dus bewust kinderen in deze ‘totale absurditeit en betekenis- en zinloosheid’. Frappant, niet?

Men kan blijkbaar rationeel wel tot de slotsom komen dat alles zinloos is, er is bijna niemand die volgens die doctrine leeft, ook niet zij die hem toch overtuigd aanhangen.

Toen mijn lief en ik een liefdesjubileum vierden hadden onze kleinkinderen een vrolijke videocompilatie gemaakt met liedjes en mooie beelden. Trots als een onzer primitieve voorouders stuurden wij die rond aan familie, vrienden en kennissen. Een filosofisch ingestelde en onderbouwde vriend reageerde aldus: ‘Heel mooi filmpje! Wie zegt nou dat het leven ‘eigenlijk’ geen zin heeft? Met zo’n nageslacht is dat helemaal geen vraag meer!’

Dat zegt het precies en het is alvast één antwoord op het nihilisme: in de instinctieve en intuïtieve  dynamiek van het volle leven blijkt de chaos van Nietzsche een bedacht product uit de studeerkamer. Feitelijk een rationeel gewrocht, los van het werkelijke leven.

Niemand leeft zo. Mensen gaan onverdroten door met liefhebben, zinloos of niet. Het bloed van de Liefde kruipt blijkbaar waar het niet gaan kan.

Intussen is het natuurlijk wel waar dat de wereld chaos is. Maar blijkbaar laten wij mensen het daar niet bij. We gaan altijd maar weer monter aan de slag om orde aan te brengen in de chaos. We kunnen het niet laten. Misschien is het wel de essentie van ons mens zijn: geboren in de chaos om daar een weg in te vinden en orde te scheppen. Scheppen, ja, dat is precies het woord. Dat denk ik, dat we op aarde zijn om te scheppen. Althans, dat doen we blijkbaar van nature. Scheppen. Met God mee scheppen. Onvermoeibaar, altijd maar door.

Alles is wel chaos maar lijkt toch te wachten om bewerkt te worden. Mijn lezer die protesteerde tegen de bewering ‘that love is all there is’ heeft natuurlijk gelijk als hij zegt: was het maar waar! Maar dat is nu ook net waartoe wij geroepen zijn, te zorgen dat het waar wordt. En dan kun je het wel degelijk zeggen: Liefde is alles wat er is, in die zin, liefde is het enige dat werkelijk is. Het enige dat er toe doet. Het enige dat overblijft.
Alles is bestemd om liefde te worden. Wacht om liefde te worden. De chaos ligt braak om bewerkt te worden. Dat is scheppen. Niet: iets maken uit niets – maar: de chaos omvormen, herscheppen.

In potentie, als mogelijkheid, is alles liefde. Alles is goddelijke mogelijkheid. Alles ligt te wachten om God te worden. Alle duister wacht om licht te worden. Alle kilte onder de mensen, alle leegte, alle haat, wacht om te worden getransformeerd tot liefde.
Wat is een slecht mens anders dan de klus voor een goed mens? – zei Lao Tzu. Alle chaos is een leeg blad, een maagdelijk vel dat wacht om te worden volgeschreven met liefde.
En juist omdat dit onze roeping en bestemming is plegen we geen zelfmoord.

Schepping is dus een proces, geen voldongen feit. En precies daar zie ik in De Nieuwe Bijbelvertaling 21 een gemiste kans. En dan heb ik het maar niet over die jammerlijke terugkeer van de hoofdletters in de persoonlijke voornaamwoorden die naar God verwijzen, waarmee God weer als een machtige meneer in het heelal wordt weggezet – en zo op afstand gehouden! Nee, ik heb het over die misverstandelijke verleden tijd waarin met name de scheppingsverhalen uit Genesis 1 zijn weergegeven. Daarmee wordt alle relevantie en alle leven uit het woord ‘scheppen’ geknepen.

Collega Jean Jacques Suurmond heeft een groot punt als hij in zijn column Een niet erg spirituele Bijbelvertaling  schrijft dat een historiserende vertaling ‘niet in de geest van de Bijbel is’. Ik citeer: “Dat is een spiritueel boek, geen historisch verslag. Het bevriest het scheppingswerk van God in de verleden tijd. Mijn Hebreeuws is een beetje roestig geworden, maar ik weet wel dat je de eerste zin van Genesis evengoed (en zelfs beter) in de tegenwoordige tijd kunt lezen. De Naardense Bijbel vertaalt dan ook: “Sinds het begin is God schepper, – van de hemelen en de aarde’. Want God is nog steeds bezig met scheppen. We hebben hier dus niet een verslag uit een ver verleden. Nee, God is nog steeds bezig de wereld dynamisch vorm te geven, hier en nu, ook in de kunst en politiek, in jou en mij.”

Genesis 1, mits in de tegenwoordige tijd vertaald, geeft antwoord op de vraag van het begin: hoe we moeten leven in het nihilisme, waaraan we niet kunnen ontsnappen. God schept en wij mensen zijn medescheppers.

Alleen Liefde schept orde in de chaos. Vandaar: that Love is all there is.