Om die vraag te beantwoorden, moeten we naar cultuur kijken. Cultuur is een begrip met vele definities, vaak abstract en veelzijdig. Toch keren we telkens terug naar de kern: normen en waarden. Die geven richting aan hoe we leven, vieren, rouwen en zorgen. Ze vormen het kompas dat ons gedrag stuurt – vaak zonder dat we het doorhebben. Normen en waarden krijgen een tastbare vorm via rituelen, tradities, en symbolen. Eén van de krachtigste vormen daarvan? Eten.
Eten als drager van cultuur
Eten is meer dan voeding. Het is een levend erfgoed dat van generatie op generatie wordt doorgegeven. Gerechten dragen de geschiedenis van families, dorpen, en volkeren. In zogenoemd meer traditionele samenlevingen – of dat nu plattelandsregio’s in landen als Bulgarije, China, Indonesië of Marokko is – speelt koken een centrale rol in het dagelijks leven. Er wordt vaak en met aandacht gekookt, recepten worden binnen families doorgegeven, en grootmoeders kennen soms nog de bijzondere familierecepten en geheime ingrediënten die een gerecht echt eigen maken. Ook in meer moderne samenlevingen – zoals steden in Italië, Spanje en Frankrijk – wordt eten enorm gewaardeerd, je zou kunnen zeggen dat het daar bijna de norm is – en zeker een belangrijk symbool van cultuur.
Cuisines overstijgen grenzen
Wat bijzonder is: culinaire tradities overstijgen grenzen. In de Balkan kom je variaties tegen van dezelfde gevulde wijnbladeren of hartige taarten in Bulgarije, Griekenland en Turkije. In een bergdorp in Italië kun je soms nog sporen vinden van Joodse en Arabische invloeden, terug te proeven in de lokale keuken. In Nederland zijn nasi goreng en roti even vanzelfsprekend op het menu als erwtensoep. De kroket en de bitterbal staan net zo symbool voor ‘typisch Nederlands’ als de aanwezigheid van een toko om de hoek.
Eten verbindt dus niet alleen mensen, maar ook landen, regio’s en religies.
De sociale kracht van samen eten
Op persoonlijk niveau wordt de verbindende kracht van eten misschien wel het meest voelbaar. Samen eten is meer dan alleen gezellig – het geeft structuur, biedt troost en schept vertrouwen. Of het nu gaat om een doordeweekse maaltijd of een feestelijke iftar: eten is een sociaal ritueel. Een moment om verhalen te delen, stil te staan bij de dag en de ander, en echt aandacht te hebben voor elkaar.
Eten is iets wat ons allemaal verbindt. Iedereen moet eten – dat is universeel. Juist in een wereld waarin tegenstellingen vaak worden benadrukt, herinnert dat eenvoudige feit ons eraan hoeveel we eigenlijk gemeen hebben. We hoeven niet allemaal hetzelfde te eten om samen te kunnen zijn. Maar het helpt als we openstaan voor elkaars smaken en bereid zijn elkaars verhalen te horen.
In de zorg: eten als bron van herkenning
In de zorg krijgt eten vaak een functionele rol. Het wordt gezien als iets noodzakelijks, een kort moment in het vaste dagritme – en juist daardoor blijft het een onderschat aspect van welzijn. Voor oudere migranten is eten een anker en het koken van een vertrouwde maaltijd is vaak een manier om zichzelf te blijven in een omgeving die steeds minder herkenbaar wordt. Toch is daar lang niet altijd ruimte voor. In veel verzorgingshuizen en dagbestedingen ontbreekt een plek waar bewoners en cliënten zelf kunnen koken – vaak vanwege praktische bezwaren, logistiek of beleid.
Gelukkig zijn er hoopvolle ontwikkelingen. Kleinschalige woonvormen en alternatieve vormen van dagbestedingen en welzijnsinitiatieven waar bewoners en cliënten samen koken, eten, elkaars verhalen horen en verbinden. In zulke gemeenschappen is eten opnieuw wat het altijd is geweest: een vorm van samen zijn.
De kracht van gemeenschap aan tafel
Voor veel oudere migranten sluit dit naadloos aan bij hoe zij zijn opgegroeid: in hechte gemeenschappen waar eten vanzelfsprekend iets was dat je samen deed. Waar koken geen taak is, maar een uiting van zorg en nabijheid. Die gemeenschapszin – dat dagelijkse ‘wij’ – is wat mensen zich thuis laat voelen.
Juist binnen het zorg- en welzijnsdomein mogen we die verbondenheid meer ruimte geven. Niet door te standaardiseren, maar door ruimte te creëren voor persoonlijke rituelen, vertrouwde smaken en gedeelde momenten en verhalen aan tafel.
Want uiteindelijk is eten nooit alleen een maaltijd – het is een manier om je thuis te voelen, om herinneringen levend te houden, en om het ‘wij’ elke dag opnieuw vorm te geven.
Wanneer je in verband met je gezondheid een bepaald dieet moet volgen, of in verband met gebruikte medicijnen bepaalde voedingsmiddelen moet vermijden, dan ben je in feite uitgesloten van dialoog-diners met onbekende of exotische gerechten, of van het hapjes-en-drankjes-circuit. Het zou fijn zijn als er ook (interreligieuze, interculturele) contactmogelijkheden bestonden die zich beperkten tot de zaak zelf, en vrij waren van de culinaire franje er omheen.