Hebben wij nog iets met elkaar?

Door: Jaap Smit

Een van de grote verschuivingen bestaat uit de opkomst van nieuwe economieën, de zogenaamde BRIC-landen, die de westerse economische dominantie die lang heeft bestaan naar de geschiedenis verwijzen. Een andere grote verschuiving is de doorbreking van het vanzelfsprekende patroon dat elke volgende dag meer welvaart brengt dan de vorige. We zijn gewend aan groei, maar het wordt een tijd van alle zeilen bijzetten om ons welvaartspeil overeind te houden. Dat zijn juist periodes waarin het erop aankomt wat wij als samenleving voorstellen. Als het hemd nader is dan de rok, wordt pas echt duidelijk hoe solidair en sociaal wij eigenlijk zijn. Verdeling van welvaart is in tijden van grote economische voorspoed een leuk vraagstuk, maar in tijden als de onze zien we politiek en polder er haast in vastlopen.

Wij worden juist nu geconfronteerd met een aantal fundamentele vraagstukken die gaan om juiste verdeling van belangrijke zaken. Het gaat om verdeling van zekerheid en continuïteit op de arbeidsmarkt. De verhouding tussen vast en flex is totaal uit balans. Hoe zorgen wij ervoor dat ook jonge mensen zich een volwaardige plek op de arbeidsmarkt kunnen veroveren met zicht op continuïteit waarmee zij een normaal bestaan kunnen gaan opbouwen? Het gaat om de verdeling van de reserves voor onze oude dag, nu pensioenfondsen onder grote druk staan en de zekerheid die wij elkaar beloofden, niet langer betaalbaar lijkt. Het gaat om de verdeling van werk tussen gezonde mensen en zij die met een arbeidshandicap een plek op de arbeidsmarkt moeten zien te vinden nu de overheid met keiharde bezuinigingen komt in de vorm van de Wet Werken Naar Vermogen. Het gaat om de verdeling van de offers die gepaard gaan met klimatologische vraagstukken etc.

In die verdeelvraagstukken gaat het vaak om sociale gerechtigheid. Dat gaat dan dus niet om een juridisch vraagstuk, maar veelmeer om een moreel vraagstuk. Met dat laatste hebben wij meer en meer moeite gekregen in een wereld die geen grote samenbindende verhalen meer kent en elk vraagstuk reduceert tot een juridische en/of financieel-economische kwestie. Juist in deze tijd komt het aan op waarden waar bestaande rechten niet meer altijd kunnen gelden, omdat ze onbetaalbaar zijn geworden of omdat ze niet meer aansluiten bij deze snel veranderende samenleving. Een discussie over rechten is een tamelijk technische, een discussie over waarden is een morele discussie.

Hoe gaan we dat doen in, wat ik noem, ‘het morele vacuum’ van deze tijd? Hoe geven wij invulling aan woorden als solidariteit en sociale gerechtigheid? Wat betekent solidariteit en met wie ben ik dan op welke wijze solidair? Gaat het dan om ‘ruilen’, gaat het dan om een doodgewone transactie, of gaat het om het vermogen boven het eigen belang uit te stijgen t.b.v de ander of het algemeen belang?

Wat is sociale gerechtigheid in een wereld waar een sterke neoliberale wind waait waarin het adagium is dat mensen voor zich zelf moeten zorgen en afhankelijkheid het kwaad is dat bestreden moet worden? In al die vraagstukken gaat het om de vragen: hebben wij nog iets met elkaar? en wat betekent het om een samenleving te zijn? Veel mensen spreken voortdurend over de ‘BV Nederland’ en alles staat in het teken van de vraag hoe wij die ‘BV Nederland’ weer gezond krijgen. Nederland is geen BV, Nederland is een samenleving en die kan alleen maar als zodanig functioneren als mensen zich nog verantwoordelijk voelen voor elkaar en voor het geheel. Waar ik mijn medeburger zie als mogelijke concurrent en mijn overheid zie als mijn leverancier, daar verdwijnt solidariteit en zal weinig sprake zijn van sociale gerechtigheid. En juist daar zal het om gaan in de komende tijd!

Jaap Smit is voorzitter van het Christelijk Nationaal Vakverbond (CNV)