Het meest individuele is het meest universele

Al vaak is mij gevraagd – en soms in recensies ook aangestipt – waarom ik in al mijn schrijfsels zo persoonlijk en openhartig ben. Zo ook na het onlangs verschijnen van Twee zwervers verliefd, het autobiografische liefdesverhaal van mijn geliefde Eliane en mij. Ik voel mij niet geroepen tot een apologie, maar als een misverstand zo hardnekkig opduikt kan ik er niet omheen om mijn, onze, keuzes daarin te onderbouwen.

Om te beginnen is het niet bedacht, zo van: ik ga openhartig over mijzelf vertellen om die en die reden… Natuurlijk is het een wijze van zijn. Ik kan eenvoudig niet anders schrijven over God en de Liefde dan zo schrijven over God en de Liefde. Het komt voort uit mijn allerdiepste binnenste. Het is, zoals Meister Eckhart het noemt: Wat uit zichzelf van binnenuit wordt bewogen. In die zin schrijven de dingen die ik schrijf zichzelf. Ze borrelen op en ze komen voort uit mijn persoonlijke levensgeschiedenis.

Al heel lang schrijf ik vanuit de persoonlijke ervaring, juist ook als het over theologie gaat. En dat liefst ook zo gedetailleerd mogelijk! Waarom? Omdat juist de kruimel-belevenissen van alledag het meest voor iedereen gelden: de kleine vreugden en ergernissen, het geneuzel om niets, het lachen en smelten om een kleinkind, de flits van eeuwigheid in een orgasme, de machteloosheid om een hartverscheurend beeld op het journaal…

Het is een misverstand deze ‘mystiek van alledag’ schouderophalend af te doen als egodocument dat anderen niet aangaat of dat alleen interessant zou zijn voor mensen die mij/ons kennen. Waarom? Omdat ieders leven zich spiegelt in dat van anderen. Elke universeel ervaren waarheid berust op individuele ervaring en beleving. We zien het terug bij hen die aan de bron staan van de grote, wereldwijde stromingen.

De complete theologie van Paulus, en daarmee het christendom, zouden ondenkbaar zijn zonder zijn zeer persoonlijke ervaring  – toen nog Saulus – op weg naar Damascus. En wat meer is: zijn schitterende lofzang op de liefde zou er niet zijn geweest zonder die ‘lichtflits’ die hij toen ervoer, waarin hij van haat tot liefde werd geroepen.

De latere kerkvader Augustinus kan niet anders dan zijn ommekeer naar het christelijk geloof verklaren aan de hand van zijn persoonlijke jeugdverhaal en de bijzondere rol van zijn moeder daarin. In zijn Confessiones voert hij de lezer mee in zijn denken en diepe beleven vanuit die aller individueelste achtergrond. Het hele, objectief ogende bouwwerk van zijn latere theologie, waarop zoveel stromingen in het christendom zijn gebaseerd, is niet verkrijgbaar zonder die persoonlijke levensgeschiedenis van crises, inkeer, bewustwording en diepe Godservaring.

Zo is het protestantisme niet denkbaar zonder het cholerische karakter van Luther en zijn getob om genade te vinden in Gods ogen. Zijn persoonlijke ontdekking van het geloof als rechtvaardiging staat aan de basis van de latere, zogenaamd objectieve ‘theologie van de rechtvaardiging’.

Maar ook buiten het christendom zien we deze samenhang. Het boeddhisme komt rechtstreeks voort uit de levensgeschiedenis van Siddharta Gautama, die in zijn jeugd zo in weelde leefde dat hij na zijn confrontatie met armoede, ziekte en dood niet anders kon dan zo reageren als hij deed: verzoening zoeken met het lijden door zich te onthechten van alle begeerte. Wat zich tot een groot, universeel thema ontwikkelde.

Het mystieke ‘gedachtegoed’ van Etty Hillesum – als je daar al van kunt spreken – vloeit rechtstreeks voort uit haar levensomstandigheden en de zeer persoonlijke zoektocht in haar dagboek. Als zij dit gedachtegoed objectief had beschreven en geproclameerd – dus zonder de soms breedsprakige uitweidingen over haar verliefdheden, depressies, lichamelijke ongemakken etc. – zou het veel minder zeggingskracht hebben gehad dan nu, oprijzend juist uit die moerassige levenssfeer van alledag. Elke grote, universele filosofie en theologie is te herleiden tot individuele ervaring en beleving.

Zo kan ook ik al mijn hele leven als schrijver en predikant niet anders dan putten uit de bron van die ene ervaring in mijn adolescentie, toen ik mij haast doodvocht tegen deze vervuilende cultuur – en mijn zorg van toen is beslist niet minder actueel geworden! – maar gered werd door de overrompelende en geduldige liefde van mijn geliefde. Universeel geformuleerd: de ontdekking van de liefde als de meeste.

Ik kan niet anders, wij kunnen niet anders, dan vertellen over deze liefde. Liefde die altijd weer ontstaat in een klein, individueel levensverhaal, maar in zijn uitstraling herkenbaar is voor iedereen en universeel wordt. Het is daaruit dat ook Twee zwervers verliefd is ontstaan. Niet omdat we goede sier willen maken met onze avonturen of zouden willen pronken met ons geluk of anderen de ogen uitsteken met hoe geweldige minnaars wij zijn…, maar om telkens de link te laten zien tussen ons kleine, persoonlijke, soms triviale liefdesverhaal en de Liefde met een hoofdletter – die je God kunt noemen.