Cliteur had een vergiet bij zich, het hoofddeksel dat gedragen wordt in genoemde pseudokerk. De spaghetti dient immers afgegoten te kunnen worden! Uiteraard zette Cliteur het vergiet op zijn hoofd om daarmee kritiek uit te oefenen op het mogen dragen van de hoofddoek bij de politie. Volgens hem gaat het hier om “westerse zelfhaat” en om “een van de vele culturele manifestaties van de welvaartsziekte waaraan deze maatschappij leidt”.
Deze scherpe woorden gebruikte hij overigens zonder andere voorbeelden te noemen waaruit de ernstige ‘welvaartsziekte’ dan wel zou blijken. Uiteraard kwam er een flink applaus voor dit korte preekje voor eigen parochie.
Humor als kritiek
Terug naar het Vliegend Spaghettimonster. Dit opperwezen werd in 2005 voor het eerst beschreven in een protest tegen lessen in creationisme op scholen. In de Amerikaanse staat Kansas was besloten dat naast de evolutietheorie ‘intelligent design’ verplichte lesstof zou worden. De natuurkundige Bobby Henderson schreef een satirische open brief aan het ministerie van onderwijs van de Amerikaanse deelstaat. Omdat hij geen reactie kreeg, zette hij de brief op zijn website wat zoveel losmaakte dat onder meer nu ook in Nederland een afdeling van de pseudokerk is gevestigd.
Geloof is volgens de beweging de uitkomst van de willekeur van de menselijke verbeelding. Elke voor alle mensen geldende moraal of waarheid is verdacht. Dat geldt overigens ook voor de kerk zelf, die zichzelf daarom niet al te serieus neemt. Humor is daarmee niet alleen een wapen in de kritiek op religie in het algemeen, maar ook een levenshouding.
Feiten zijn zinloos
De Kerk van het Vliegend Spaghettimonster triggert mij. Ik begrijp de positie van Bobby Henderson wel. De evolutietheorie is immers de meest aannemelijke reconstructie van het ontstaan van de mens. Scheppingsverhalen horen niet thuis in een biologieles maar in het domein van religie, cultuur en verbeeldingskracht.
Maar feiten op zichzelf zijn per definitie zinloos. Het zijn mensen die betekenissen toedichten aan feiten of gebeurtenissen. Bijvoorbeeld de gebeurtenis van het ontstaan van de mens. Dit ‘zin-geven’ doen we van oudsher door het vertellen, schrijven of beluisteren van verhalen. Want alleen verbeelding geeft mensen zin. En hoewel het een stoffig en door christenen veelvuldig misbruikt boek is, is de bijbel geschreven als een verbeeldend en inspirerend verhalenboek.
Inmiddels heeft het boek de eeuwen getrotseerd en culturen overleefd. Sommige mensen zien het boek daarom als een godsgeschenk. Over de bijbel bestaat echter een groot misverstand. Niet in de laatste plaats zijn het juist christenen die zelf aan dit misverstand bijdragen: het boek bevat geen natuurwetenschappelijke waarheden.
Spiritueel en verbindend
Naast begrip voor Henderson en zijn geestverwanten, heb ik daarom ook kritische vragen. Religie is volgens hen “slechts een willekeurige mentale verbeelding, een waanbeeld dat zijn oorsprong heeft in de menselijke geest”. Waarom gebruiken zij deze negatieve en afkeurende kwalificaties als het gaat om religieuze verbeelding? Mag er naast de ratio geen ruimte zijn voor zingeving? Wat is de mens zonder religieuze of culturele verbeelding? Begrijpen Henderson en zijn geestverwanten niet dat er naast fundamentalistische gelovigen ook gelovigen zijn die wetenschappelijke waarheden voluit erkennen en voor wie religieuze verbeelding daarom juist spiritueel van karakter is?
Ik mis bij de fans van het Vliegend Spaghettimonster zowel pragmatisme als idealisme. Hoeveel ziekenhuizen en hulporganisaties zijn er de afgelopen eeuwen niet ontstaan vanuit christelijke of anderszins religieuze motieven? En ja, mensen met een religie hebben hier niet het patent op, zo hoor ik atheïsten en agnosten mij direct al corrigeren. En ze hebben daarin natuurlijk gelijk. Maar dat neemt niet weg dat religie historisch gezien een cultuurvormende, sociale, kritische en op compassie gerichte kracht in zich heeft.
'Er ritselt een geheim'
In de mystiek van jodendom, christendom en islam is God een geheim, Hij is de Onnoembare: ‘Ik ben die ik ben’ en ‘Hij die er zijn zal’. In de Islam heeft God 99 namen waarvan geen enkele definitief of alomvattend is. Ook in de postmoderne theologie keert dit thema terug, zoals bij de Amerikaanse filosoof en theoloog John Caputo.
God gebeurt. God is een event, zegt hij. Met het woord ‘God’ kun je niks beschrijven of analyseren; het woord is evocatief, het roept iets op. Het valt eerder onder poëzie dan onder wetenschap. In de naam van God bid je dat er iets gebeurt in de gebeurtenissen in de wereld. Het komt er op aan daarvoor open te staan.
God laat zich volgens Caputo zien in ‘onmogelijke gebeurtenissen’. Waarvoor we bidden, waarop we hopen, waar we om huilen. Het evangelie vraagt volgens hem het onmogelijke. Vergeving is de spits van het onmogelijke dat gebeurt. Caputo zegt: ‘We weten niets van God behalve de naam. En alles aan God is belangrijk, behalve de naam’.
Hier zit mystiek in, meent de Nederlandse Caputo-kenner en hoogleraar Rick Benjamins. “Er ritselt een geheim dat je niet onder woorden kunt brengen. Wij moeten de ongedachte gebeurtenissen belichamen. Bestaat God? Caputo zegt dat God niet existeert maar insisteert. Met onze hulp kan Hij gebeuren.”
Passie en compassie
Bij het postmoderne zoeken van Caputo proef ik passie en compassie voor de mens en voor de aarde en al haar bewoners. Uitsluitend rationaliteit geeft onvoldoende voeding aan hartstocht voor gerechtigheid, vrede en een duurzame toekomst. Eerbied voor het levensgeheim – of noem het mystieke ontvankelijkheid – is een bron voor maatschappelijk engagement en emancipatie. Zonder christelijke inspiratie had Martin Luther King bijvoorbeeld nooit zijn indrukwekkende redevoering ‘I have a dream’ uitgesproken.
Daarom is het goed, logisch en ook prijzenswaardig dat de Kerk van het Vliegend Spaghettimonster zichzelf niet al te serieus neemt. De pseudokerk bekritiseert godsdienst waar het vast zit in een oud stramien, waar het wetenschap en verbeeldingskracht door elkaar haalt en waar het onverdraagzaam is. Daar zit beslist haar relevantie, met humor als onmiskenbare kracht.
Religiekritiek is broodnodig en een belangrijk onderdeel van onze liberale democratie. Maar een parodie vervangt niet de mystieke kracht en bezieling die miljarden mensen op aarde kunnen ervaren, wanneer zij putten uit grote mondiale wijsheidstradities zoals jodendom, christendom en islam.
Dit nuchtere besef maakt het beeld van rechtsfilosoof Paul Cliteur met een vergiet op zijn hoofd tijdens het congres van de xenofobe beweging van Thierry Baudet alleen maar dwazer en dwazer.
Leestip
Het Pastafarisme (de beweging achter de Kerk van het Vliegend Spaghetti Monster) kreeg de afgelopen maand veel media-aandacht, nadat de 38-jarige promovendus Michael Afanasyev de TU Delft aanklaagde voor discriminatie wegens godsdienst. De universiteit had namelijk zijn verzoek afgewezen om in een piratenkostuum te mogen promoveren. Vorige week dinsdag vond naar aanleiding daarvan de officiële zitting plaats bij het College voor de Rechten van de Mens. Na afloop sprak Nieuw Wij met Afanasyev over het Pastafarisme, dat volgens hem veel meer is dan een gek verhaal over een Vliegend Spaghettimonster.
citaat: “Daarom is het goed, logisch en ook prijzenswaardig dat de Kerk van het Vliegend Spaghettimonster zichzelf niet al te serieus neemt.”
Dat geldt, lijkt mij onvermijdelijk, ook te gelden voor de monotheÏstische godsdiensten!
citaat: “Maar een parodie vervangt niet de mystieke kracht en bezieling die miljarden mensen op aarde kunnen ervaren, wanneer zij putten uit grote mondiale wijsheidstradities zoals jodendom, christendom en islam.”
Uit dit laatste citaat meen ik toch een xenofobische grondhouding te bespeuren ten opzichte “echte” (plaagstootje) -religies-. Want vooral het christendom weet precies hoe “hun” onzichtbaar Vliegend Spaghettimonster eruit ziet. Er is dan ook een diepgaande studie over al de tegenstrijdige eigenschappen van hun god: theologie. Die wringt zich in bochten met theodicee’s om het nog enigszinds aannemelijk te maken.
Het manco in dit artikel vind ik het vermengen van “religie” en “godsdienst”. Dat laatste houdt een beeld van god in, al wordt dat onkend door op een onlogische manier retorisch aan te sluiten bij een religieuze grondhouding.
Ik zou zeggen neem een voorbeeld aan het HindoeÏsme. Daar kent men tenslotte de relativerende godsbeelden: een aapgod, een god met een olifantenkop, een hoofdgod “Shiva” die letterlijk betekent: “hij die niet is”.
Mijn conclusie: het huidige westerse monotheÏsme en het Pastafarisme alsmede het geloof in de evolutietheorie zijn een gevolg van de ontmythologisering van het leven, door de periode van de verlichting. Daardoor kent men niet meer het verschil tussen verlichten en verlichten. (Aufgeklarten und Erlauchteten) Men meent dat er een waarheid is.
Aardig stuk, op die een-na-laatste alinea na dan: “grote mondiale wijsheidstradities zoals jodendom, christendom en islam”. Dan blijkt er toch weer dat verrekte wit-centrische denken bij in te zitten.
Bij grote mondiale wijsheidstradities denk ik in de eerste plaats aan yoga, tantra en boeddhisme en pas als ‘after-thought’ aan de meer perifere zogenaamde religies die daar ook iets van opgepikt blijken te hebben.
Yoga betekent letterlijk hetzelfde als religie: verbinden. Religiositeit (verbinding tussen het hogere (goddelijke) en het lagere (dierlijkheid)) is in essentie in elk mens aanwezig. Bij de een wat meer van het goddelijke en bij de ander wat meer van het dierlijke.
Daarom komt in elke menselijke traditie op de wereld wijsheid voor: het is immers ontstaan uit de mens zelf.
Het Heilige is echter numineus en irrationeel. (Lees Rudolf Otto) (en/of Tjeu v d Berk)
Derhalve komt die wijsheid niet voor in grote godsdiensten, omdat die een rationele theologie hebben. Wanneer de ratio werkt zwijgt de wijsheid. Niet dat de wijsheid spreekt als de ratio zwijgt, de wijsheid zwijgt altijd, maar de wijsheid wordt manifest in de combinatie van voelen en weten.
Er is niks tegen een devoot geloof in Jezus als een soort vorm van Bhakti-yoga, als er maar niet bij nagedacht wordt. Maar zodra er een dominee of priester of theoloog komt, dan is het hek van de dam. Ze vliegen elkaar in de haren en zijn het oneens. Heilige zaken zijn voor gewone mensen, niet voor geleerden en verstandige mensen. Heilige zaken zijn voor mensen die kunnen zwijgen.
Vandaar dat ik niet wijs ben, zou Tsjwang-tse over mij zeggen. Hmmm tja. Het Taoïsme is een natuur religie zonder godsbeeld: wijs.
Tsja. Wat die kerk van het vliegend spaghetti monster nogal hardhandig aantoont is dat iedere religie eigenlijk op niets is gebaseerd, behalve dan een “leap of faith” van degenen die de betreffende religie zijn gaan aanhangen.
Zoiets wekt natuurlijk weerstand, en dan krijg je opmerkingen van het kaliber van “Maar een parodie vervangt niet de mystieke kracht en bezieling die miljarden mensen op aarde kunnen ervaren, wanneer zij putten uit grote mondiale wijsheidstradities zoals jodendom, christendom en islam.”
Met andere woorden, een wijde acceptatie en een psychologisch placebo effect zijn voor de auteur voldoende om een religie “serieus” te nemen?
Ik neem aan dat hij dan toegeeft een plekje te moeten inruimen voor Astrologie, Animisme, Voodoo, en Feng Shui als ‘echte’ religies?
Zo niet dan is hij niet alleen inconsistent maar ook nog schuldig aan een subtiel soort racisme.