Hoeders van het breukvlak

Wie zich vanuit zijn religieuze identiteit wil engageren, moet het breukvlak durven te betreden. Dat deden afgelopen week joodse en christelijke activisten: religieuzen, pastores en gelovigen. Zij demonstreerden in Washington D.C. vreedzaam tegen de behandeling van vluchtelingen aan de zuidelijke grens van de V.S. Ze werden gearresteerd. Ze waren op de grond gaan liggen en hadden in het Russell Senate Office Building met hun lichaam een kruis gevormd. Zuster Marge Clark zegt: “Het is belangrijk om verder te gaan dan woorden. Je moet fysiek aanwezig zijn waar je woorden en je geloof zijn.” Een andere deelnemer was de negentigjarige zuster Pat Murphy. Zij werkt sinds 1990 met immigranten en houdt sinds 2007 een dagelijkse vigilie voor een van de gevangenissen waar mensen wachten op uitzetting naar hun land van herkomst. Deze zusters werden samen met tientallen anderen in handboeien afgevoerd. De officiële reden was dat het een ongeoorloofde “verzameling” en “hindering” was.

De breuken zijn kennelijk niet zo ver weg als we soms denken. Mensen hoeven maar vreedzaam een breukvlak te betreden en ze worden al gezien als een bedreiging. Ze leggen de vinger op de zere plek en dat wordt hen niet in dank afgenomen. Dat geldt niet alleen voor religieus gemotiveerde demonstranten, maar net zo goed voor veel anderen, ook in Nederland. Hoe vaak worden demonstraties niet met harde hand beantwoord? Hoeveel mensen belanden ook bij ons in de gevangenis, enkel omdat ze durven de breuk dichtbij te halen en fysiek zichtbaar te maken? Dat is schandelijk en gaat in tegen de grondrechten van ieder mens om zijn mening vrij te uiten. Maar is het niet ook een teken dat een belichaamd protest wel degelijk effect heeft? Kennelijk voelen beleidsmakers zich vooral dan bedreigd en vinden ze het nodig om in te grijpen en een duidelijk signaal af te geven: deze breuk moet met rust gelaten worden.

Het is opmerkelijk dat een demonstratie vanuit een duidelijk zichtbare spiritualiteit zoveel extra aandacht genereert, van zowel de overheid als de media. Wat maakt een religieus gemotiveerd protest anders? Broeders en zusters, voorgangers en gelovigen zijn als zodanig herkenbaar. Door het gebruik van religieuze symbolen is duidelijk dat hun politiek engagement primair voortkomt uit een radicale bekommernis om menswaardigheid, en niet uit economische of strategische overwegingen. Ze willen laten zien dat ze door hun religieuze overtuiging niet anders kunnen dan actief te worden: “We zijn hier vanwege ons geloof,” zegt zuster Ann Scholz in Washington. Dat maakt hun protest niet beter of slechter dan dat van talloze andere groepen, maar het voegt er wel iets aan toe: een heilig fundament.

Religieus protest is in zekere zin meta-politiek. Zouden de Amerikaanse autoriteiten daarom zo’n overdreven reactie hebben vertoond? Het is kennelijk lastig om adequaat te reageren op een aanwezigheid van mensen die geen campagne voeren maar gewoon vanuit een heilige overtuiging daar aanwezig zijn waar de breuk zijn oorsprong vindt: bij de verantwoordelijken voor de schrijnende verscheuring van gezinnen en andere sociale structuren.

Die aanwezigheid kan wel degelijk effect hebben. In Nederland werden we kort geleden met het kerkasiel geconfronteerd. Ook dat was een vorm van waken zoals de negentigjarige zuster Pat dagelijks voor de vluchtelingen doet. Er kwam veel kritiek op. Mag je liturgie wel tot een politiek middel maken? Is religie geschikt en gepast voor een sociaal-maatschappelijk statement? Wellicht wordt bij al deze reacties vergeten dat het niet om een middel of statement gaat, maar om niets anders dan het zichtbaar maken van een breuk die helemaal niet zo ver weg is als we vaak denken. Succes noch legitimiteit is het criterium voor deze vorm van protest. Alleen het heilige principe dat mensen overal menswaardig behandeld moeten worden.

Dat is niet vrijblijvend, maar vraagt om een radicaal open houding. Dat staat bijvoorbeeld in de Regel van Sint Benedictus: “Alle gasten die langskomen, worden ontvangen als Christus zelf.” (RB 53,1) Niemand heeft het recht om anderen bij voorbaat af te wijzen of weg te sturen. Ontvangst is geen service, maar de kern van je spiritualiteit. Geen enkel land is van “ons”, geen grens mag “dicht” zijn. Menigeen vindt dit soort uitspraken naïef, wereldvreemd of aandoenlijk. Wat bereik je ermee? Wanneer je deze overtuiging echter durft uit te leven, al is het maar in het klein, word je een luis in de pels van allen die prefereren de ogen te sluiten. We moeten belichamen dat het menszijn nooit de breuken in het leven van zovelen over het hoofd mag zien. We hebben hoeders van de breukvlakken nodig!

Natuurlijk hebben de demonstranten in Amerika het probleem niet opgelost. Maar ik voel me als Nederlandse monnik solidair met hen. Trouwens, het klimaat in Nederland is in menig opzicht niet veel anders dan onder Trump. Wanneer je bij ons onschuldig voor open grenzen pleit, verbaas je je welke reacties daarop komen. Ik deed dit een paar maanden geleden in een kranteninterview. Het was de eerste keer dat ik op het internet echt boze reacties kreeg. Een vreemd gevoel, want het raakt de breuk, de heilige plicht die ik simpelweg meende te volgen.

De breuken zijn niet ver weg. Wanneer allen die heilig in de liefde geloven hun mond opendoen, weten we dat die stem gehoord wordt. Als wij dit geluid niet laten horen, doet niemand het! Laten we daarom niet zwijgen, maar zonder compromis hoeders van het breukvlak zijn, solidair met mensen buiten de religies die zich engageren en vooral met de miljoenen slachtoffers. Dat kan ook hier bij ons en ook in het klein. Je moet het gewoon doen, omdat je niet anders kunt. De wereld lijkt er misschien niet door te veranderen, maar doet dat toch een beetje. Daarvoor loont het om boze reacties te krijgen en zelfs de bajes in te gaan.