Joden, Moslims, Marokkanen: een extreemrechtse dystopie

De afgelopen week hebben extreemrechtse Nederlandse politici en mainstream media gezamenlijk een gevaarlijke framing opgezet van de rellen rond de voetbalwedstrijd Ajax-Maccabi die op 7 november 2024 plaatsvond in Amsterdam. Door de aanvallen op de Israëlische Maccabi-voetbalfans te wijten aan het inherente antisemitisme van ‘Arabische jongeren’, ‘moslims’ en ‘Marokkanen’, zonder in eerste instantie zelfs maar melding te maken van de racistische, Islamofobe en anti-Palestijnse provocaties en het gewelddadige gedrag van de Maccabi-hooligans [1], hebben politici en gevestigde media geen enkele weerstand geboden aan de razendsnelle Israëlische propaganda [2]. In dat proces, heeft het Nederlandse politieke-media verhaal twee hoofdkarakters gecreëerd: namelijk de figuur van de Israëliër/jood, die existentieel wordt bedreigd door de figuur van de Arabier/moslim. De mobilisatie hierin van een begrip van antisemitisme dat opzettelijk het onderscheid vervaagt tussen vijandigheid ten aanzien van Joden, en legitieme kritiek op zionisme, Israël en genocide, is uiterst schadelijk.

Niet alleen berust deze mobilisatie van antisemitisme op een essentialistische voorstelling van moslims, migranten en vluchtelingen als antisemitisch; het leidt ook tot een heel reële toename van zowel anti-moslim racisme als vijandigheid tegenover joden. Dergelijke toe-eigeningen van antisemitisme politiseren de term op een manier die het onherroepelijk verstrikt in vanzelfsprekende pro-Israël standpunten [3].

In de constructie van de protagonist van de Arabier/moslim worden al degenen die als ‘moslim’, ‘Arabier’ en ‘Marokkaan’ worden beschouwd, op één hoop gegooid, en met hen degenen die als hun bondgenoten worden gezien, dat wil zeggen pro-Palestijnse activisten en mensenrechtenactivisten. Verschillende Europese staten treden toenemend repressief op ten aanzien van zowel pro-Palestijns activisme als klimaatactivisme. Repressie wordt ingezet onder andere aan de hand van antidemocratische maatregelen, die het recht op vreedzaam protest beperken in naam van publieke orde en stabiliteit [4]. Deze ontwikkelingen dwingen te kijken naar de verschuivende dynamieken van religio-racialisering. Een dergelijk kritische perspectief betekent een nadenken over religie en ras als verschuivende constructies die vaak niet van elkaar te scheiden zijn, maar juist innig verstrengeld.

Democratische rechten

De hierboven beschreven constructie en herbevestiging van de figuur van de Arabier/moslim, de figuur van de Israëliër/jood en de hernieuwde mobilisatie van vertogen over ’terrorisme’ zullen waarschijnlijk leiden tot meer repressie voor moslims in het bijzonder, en verdere inbreuken op democratische rechten in het algemeen. Zo probeerde de burgemeester van Utrecht de geplande demonstratie van 14 november door universiteitsmedewerkers en studenten tegen de enorme op handen zijnde kabinetsbezuinigingen op het hoger onderwijs te saboteren op basis van oncontroleerbare indicaties dat pro-Palestijnse activisten van plan zouden zijn deze demonstraties te ‘kapen’. Als gevolg van het dringend advies van de burgemeester annuleerden de arbeidersbewegingen de demonstratie, waarop studentenbewegingen het overnamen. De demonstratie kon uiteindelijk toch doorgaan in het Utrechtse Moreelsepark. Staatsrepressie van activisme is niet nieuw – zo worden al jarenlang activisten van kleur het zwaarst getroffen door politiegeweld. Bovenstaand voorbeeld echter illustreert hoe grondwettelijke vrijheden van meningsuiting en vereniging meer in het algemeen in toenemende worden bedreigd door politici en beleidsmakers die de criminalisering van pro-Palestina activisten instrumentaliseren.

Terrorisme en dubbele nationaliteit

Bovendien dienen we kritisch te zijn op de hernieuwde invocatie van de ’terrorist’. De huidige oproep is om ’terrorisme’, diep geworteld in de surveillance van islamitische instellingen, groepen en individuele moslims [6], uit te breiden naar antisemitisch geweld [7]. De projectie van ‘terrorisme’ op gefrustreerde jongeren is een indicatie van de extreemrechtse neiging tot verdergaande repressie van moslims en jongeren. Maar gezien de manier waarop ‘antisemitisme’ geïnstrumentaliseerd wordt, is dit ook een indicatie van verdergaande criminalisering van pro-Palestijnse solidariteit.

Tot slot luidt momenteel het voorstel van premier Dick Schoof om het staatsburgerschap in te trekken van degenen met dubbele nationaliteit en die antisemitisch geweld zouden hebben gepleegd tijdens de rellen van 7 november. Deze suggestie komt voort uit langlopende discussies over ‘dubbele nationaliteit’, waarbij mensen met twee paspoorten hun loyaliteit aan de natie in twijfel zien worden getrokken. Deze discussie richt zich in de praktijk vooral op Marokkaans-Nederlandse burgers, die bij hun geboorte de Marokkaanse nationaliteit hebben gekregen van de Marokkaanse overheid. Ook hierin wordt een beroep gedaan op de ’terrorist’, omdat het in de huidige Nederlandse wetgeving mogelijk is om het Nederlanderschap in te trekken van diegenen met dubbele nationaliteit veroordeeld voor terroristische activiteiten. De mogelijke intrekking van staatsburgerschap discrimineert overduidelijk mensen met een dubbele nationaliteit. En vanwege de continue discursieve overlap van ‘Arabieren’, ‘moslims’ en ‘Marokkanen’, vrezen in de praktijk met name moslims en Marokkaanse Nederlanders de gevolgen van dergelijke discussies en verschuivende wetgeving.

De vurige ambities van de voormalige premier Mark Rutte om gekozen te worden tot de nieuwe NAVO secretaris-generaal is een belangrijke verklaring voor de actieve onderdrukking van de kritische geluiden van ambtenaren die al meer dan veertig keer het ministerie van Buitenlandse Zaken hebben opgeroepen actief te werken aan een staakt-het-vuren in Gaza [8], de enthousiaste ontvangst van de Israëlische president Hertzog voor de openingsceremonie van het nieuwe Holocaust museum op 7 maart 2024 in Amsterdam [9], en de voortdurende politieke-media framing van het Israëlische koloniale project in het belang van Amerikaanse imperialisme als simpelweg een conflict. Vanuit die blik worden in het beste geval twee partijen als schuldig voorgesteld. In het slechtste geval wordt Israël voorgesteld als een beschaving bedreigd door nauwelijks menselijke terroristen [10].

Nu, met het onlangs geïnstalleerde extreemrechtse Nederlandse kabinet, inmiddels waarschijnlijk aangemoedigd door de recente verkiezingsoverwinning van de Republikeinen in de VS en de herinstallatie van president Donald Trump, valt nog te bezien of en hoe politieke besluitvorming en culturele narratieven verder zullen verschuiven. De politieke-media framing van Maccabi-hooligans als Israëlische/Joodse onschuldige slachtoffers, en Arabieren/Moslims/Marokkanen/pro-Palestijnse activisten als antisemitische gewelddadige aanvallers, zo niet terroristen, betekent niet veel goeds. Tegelijkertijd wordt steeds duidelijker zichtbaar dat deze politieke-media framing en beleidsbeslissingen niet in het belang zijn van een toenemend aantal burgers in Nederland. Dit kan leiden tot verdere krassen op het oppervlak van, of misschien meer rigoureuze kritieken op, het witte seculiere/christelijke onschuldige zelfbeeld van Nederland. Maar zolang debatten over antisemitisme, racisme en islamofobie niet worden losgekoppeld van pro-Israël standpunten, dan zijn de vooruitzichten slecht.

De macht van de staat en media kan zowel constructief als destructief zijn als het gaat om de internationale, nationale en lokale verhoudingen tussen groepen in de samenleving, en de bescherming van minderheden. Wat we momenteel zien is een destructief landschap, een politiek van geopolitieke belangen, verdeling, conflict en oppositie. In het slechtste geval ziet de gevestigde media haar taak enkel als verslaggeving van de verwoordingen van extreemrechtse politici, in plaats van in de kritische bevraging van de macht. In het slechtste geval kan de staat met achteloze vanzelfsprekendheid mensen vermorzelen. In het slechtste geval regeert de staat door verdeel-en-heers-mechanismen, en breekt het daarbij niet alleen de democratische rechten van individuen en groepen hier en nu af, maar ook de rechten van toekomstige generaties op een leefbare planeet.

Wat we dus zien zijn verschuivende dynamieken van religio-racialisering, waarbij sociale grenzen tussen groepen worden verscherpt, maar deels ook hertekend. Er is een langere geschiedenis waarbij de relaties tussen joden en Arabieren/Marokkanen/moslims als inherent vijandig worden voorgesteld. Er is ook een langere geschiedenis van beeldvorming van een inherente strijd om het bestaansrecht van Israël en dat van Palestijnen. Nu, in de toenemende versmeltingen van die frames zien we een patstelling gecreëerd tussen Israëliërs/joden/Israël en Arabieren/moslims/Marokkanen/Palestijnen. Het is een patstelling die ingewikkelde en overlappende positioneringen, loyaliteiten en familiegeschiedenissen doet verdwijnen. En in de huidige context voedt deze patstelling bestaande pro-Israël stellinginnames in Nederland, en daarmee reële geopolitieke relaties, oorlog en genocide. Het voedt op lange termijn een onleefbare planeet voor iedereen.

We mogen echter niet accepteren dat Nederland een verloren zaak is [11]. We kunnen niet anders dan met heel ons hart blijven oproepen tot radicale liefde [12], en werken aan de ontmanteling van apartheid, ongelijkheid, geweld en genocide in naam van een onschuldige Westerse dan wel Europese beschaving. Radicale liefde betekent dan ook een radicale ontmanteling van witte seculiere/christelijke onschuld.