Laten we eerst even kijken naar de gebeurtenissen en ontwikkelingen sinds 7 juli, de datum van de update op Nieuw Wij. Een belangrijke gebeurtenis die ik niet heb beschreven was een geplande grote demonstratie in Al Hoceima op 20 juli. Op die dag had een massale demonstratie moeten plaatsvinden teneinde de eisen van de Rif protestbeweging kracht bij te zetten, en om de vrijlating te eisen van de op dat moment gearresteerde leden van de beweging (inclusief alle leiders).
Die demonstratie heeft echter niet plaats kunnen vinden omdat de Marokkaanse autoriteiten werkelijk alles uit de kast hadden gehaald om de demonstratie te voorkomen. Er was een grote politiemacht in El Hoceima op de been en alle toegangswegen waren afgezet met wegversperringen. Het mobiele internet was geblokkeerd. Desalniettemin hebben bewoners van Al Hoceima geprobeerd te demonstreren, maar elke samenscholing werd door de politie onmiddellijk verstoord met traangas. Er zijn talloze verslagen van aanwezigen te vinden op internet.
Ook de Nederlandse journalisten Nadia Ezzeroili en Hassan Bahara van de Volkskrant waren ter plaatse aanwezig in de dagen voor 20 juli en zij hebben over de situatie gerapporteerd. Op 20 juli zijn weer veel mensen gearresteerd, en er is ook één dodelijk slachtoffer gevallen. Een 15-jarige jongeman werd op zijn achterhoofd getroffen door een traangasgranaat. Hij raakte onmiddellijk in coma, of zelfs op slag dood, maar zijn overlijden is pas weken later door de autoriteiten officieel bevestigd.
Arrestaties
Inmiddels waren er rond het einde van de zomer rond de 400 tot 500 personen gearresteerd vanwege hun vermeende rol in de protestbeweging. Daar zaten alle (officieuze) leiders van de beweging bij. Het meeste nieuws in de afgelopen periode ging over hun lot. Die is, hoe tragisch ook, vrij kort samen te vatten: ze zijn onderwerp van gerechtelijke vooronderzoeken tegen elk van hen, dat betekent dat ze in voorarrest zitten, en sommigen zelfs in isolatie.
De gearresteerde leiders van de protestbeweging zijn allen overgebracht naar de gevangenis in Casablanca, omdat het openbaar ministerie daar onderzoek uitvoert. Casablanca is zeker zes uur rijden van El Hoceima, het is daarom voor de familieleden die op bezoek willen gaan een zware inspanning.
Eén vooraanstaand lid van de Hirak is door koninklijke gratie vrij gekomen uit de gevangenis. Dat betreft één van de weinige dames (of misschien wel de enige) onder de arrestanten: muzikante Salima Ziani, met als artiestennaam Sylia. Op een nationale feestdag afgelopen zomer heeft de koning haar gratie verleend.
Voortdurend zijn er berichten over nieuwe rechtbankzittingen die kort na aanvang weer worden geschorst of verdaagd. Het is elke keer een rommelige situatie want er worden tientallen verdachten tegelijk berecht. In Casablanca is er sprake van twee groepen, de groep Zefzafi (de leider van de Hirak) van ongeveer 30 verdachten, en de groep Ahamjik (ook één van de leiders), ongeveer 20 verdachten. Voor de verdediging hebben zich wel 100 advocaten (vrijwillig) opgeworpen, dus je kunt je voorstellen dat die zittingen chaotisch verlopen. De verdachten zitten in een glazen ‘kooi’ en grijpen elke gelegenheid aan om teksten te scanderen zoals ‘Liever dood dan vernederd worden’.
Tegen de arrestanten zijn zware beschuldigingen geformuleerd, zoals het in gevaar brengen van de binnenlandse veiligheid. Voor zulke vergrijpen kan in theorie de doodstraf worden uitgesproken (ook al wordt die in Marokko al tientallen jaren niet meer uitgevoerd). Het openbaar ministerie lijkt alles uit de kast te willen halen om de demonstranten en hun leiders tot zware straffen te laten veroordelen.
Er komen voortdurend berichten naar buiten dat een deel van de arrestanten in hongerstaking zou zijn gegaan, en dat wordt dan weer door de gevangenisautoriteiten ontkend. Sommigen zouden in kritieke toestand zijn geweest. Een verdachte bezweek twee weken geleden tijdens de zitting en moest per ambulance naar het ziekenhuis worden vervoerd.
Er speelt ook nog de vervolging van een journalist, Hamid El Mehdaoui, directeur van de website Badil, die inmiddels offline is. El Mehdaoui steunde de protestbeweging en wordt er nu van beschuldigd een staatsgevaarlijk feit niet aan de autoriteiten te hebben gemeld. Ook daar staat een mogelijke zware straf op. Critici stellen dat de autoriteiten op deze manier willen afrekenen met de onafhankelijke journalist die sympathiseert met de protestbeweging.
Omdat de protestbeweging klaagde dat ze geen vooruitgang zagen in de ontwikkelingsprojecten in de regio gaf Koning Mohammed VI aan het hoofd van de Rekenkamer, oud-premier Jettou, de opdracht om te onderzoeken wat de stand van zaken was in de uitvoering van die projecten. Vorige week kwam Jettou met zijn rapport waarvan de conclusies waren dat diverse ministeries hadden gefaald, er weinig of geen coördinatie was en onvoldoende toezicht. Daarop ontsloeg de koning enkele ministers.
Meer details hierover worden genoemd in het fragment in het programma De Nieuwe Maan, waar ik de situatie in Marokko toelichtte. Een kort fragment hieronder.
Signalen
Het ontslag van de ministers (en anderen) was een unieke ontwikkeling in het huidige Marokko en de koning heeft hier mee wel enkele signalen afgegeven, aan verschillende groepen.
Aan het hele Marokkaanse volk geeft hij het signaal dat hij niet tevreden is over de manier waarop politici de problemen van Marokko aanpakken. Dat deed hij vorige week niet voor het eerst. Sinds afgelopen zomer heeft hij in drie toespraken, live op TV uitgezonden, signalen afgegeven van zijn ontevredenheid. Een paar weken geleden, ter gelegenheid van de opening van het nieuwe parlementaire jaar, kondigde hij zelfs een politieke aardbeving aan. Iedereen vroeg zich de afgelopen weken af wat hij daar precies mee had bedoeld. Vermoedelijk was het deze ontslaggolf van ministers, die hij toen wellicht al aan het voorbereiden was.
Aan de bevolking van de Rif en de demonstranten, ook zij die momenteel in de voorarrest zitten, geeft hij het signaal “Ik heb jullie protesten en eisen gehoord”. De vraag is alleen of het leidt tot verandering en verbetering. Want ook in 2011 gebeurde zoiets toen de koning, amper 3 weken na de eerste protesten van de 20 Februari beweging, aankondigde dat er een nieuwe grondwet zou komen. Die kwam er wel, maar eigenlijk bleef alles bij het oude en stond de protestbeweging achteraf gezien met lege handen. De tijd zal ons leren hoe de follow up nu zal zijn.
En de koning geeft een duidelijk signaal af aan alle politieke en publieke functionarissen in Marokko: Bij verantwoordelijkheid hoort ook het afleggen van rekenschap (accountability). Anders gezegd: jullie moeten wel resultaten behalen in het openbaar bestuur, anders word je ontslagen. Of je wordt uitgesloten van werken voor de overheid. Want niet alleen werden drie zittende ministers naar huis gestuurd, ook een aantal ministers uit de vorige regering is gestraft doordat ze nooit meer een overheidsfunctie mogen bekleden. En ook de directeur van het nationaal elektriciteits- en waterbedrijf is ontslagen, dat is geen politieke functie.
Tenslotte is er nog het signaal van de koning aan heel het Marokkaanse volk: “Ik ben nog altijd de baas”. Wel werd voortdurend door officiële kanalen benadrukt dat alles geheel in overeenstemming met de grondwet was gegaan.
Hoop
En wat zijn de (eerste) resultaten van deze ingreep door de koning? De meeste arrestanten uit de Rif zouden hun hongerstaking hebben onderbroken, omdat ze goede hoop zouden hebben dat er meer gaat volgen. Ik schrijf met opzet ‘zouden’ want er zijn voortdurend tegenstrijdige berichten over die hongerstakingen. In de Rif is positief gereageerd op de ingreep, maar men verwacht meer van de koning, bijv. amnestie voor alle arrestanten. En er is de afgelopen maanden, terwijl het onderzoek van de Rekenkamer liep, al sprake van een intensivering van de uitvoering van de ontwikkelingsprojecten. Dat hangt ook samen met het aantreden van de regering El Othmani in april van dit jaar.
Op 28 oktober was het precies een jaar geleden dat visverkoper Mohsin Fikri omkwam, en zijn tragische dood was de aanleiding voor de protestbeweging om destijds voor het eerst de straat op te gaan. De protestbeweging wilde afgelopen zaterdag 28 oktober in heel Marokko protesteren om Fikri te herdenken. Het lijkt erop dat daar weinig van terecht is gekomen. In de Rif zijn alle protestleiders opgepakt, een demonstratie in El Hoceima was expliciet verboden, en in andere plaatsen in Marokko is niet veel gebeurd. In Rabat zouden enkele tientallen mensen tegenover het parlement hebben geprotesteerd en ik las over (kleine) demonstraties in Casablanca, Nador en Tetouan, die door politie zouden zijn verhinderd omdat men geen vergunning had om te demonstreren.
Dat er weinig animo is voor zulke demonstraties is niet vreemd. In de hoofdstad Rabat zitten alle landelijke NGO’s die zich met mensenrechten etc. bezighouden. Van die NGO’s zijn er altijd wat mensen die zich durven uit te spreken maar in de rest van het land heeft de protestbeweging uit de Rif weinig support. Ofwel omdat men er niet achter staat, of omdat men bang is voor de repressie. Echt massale demonstraties zijn in Marokko alleen mogelijk als de islamitische beweging Al Adl wal Ihsane meedoet. Die krijgen met gemak tienduizenden mensen of meer op de been. Maar deze beweging houdt zich de laatste tijd erg stil.
Wat is de volgende stap? We zullen het zien in de komende maanden. Ik waag mij niet aan voorspellingen, meestal niet, maar nu zeker niet.
