Dit weekend konden we rond een ander onderwerp een gelijkaardig patroon aan het werk zien toen De Correspondent een reportage met Nawal Mustafa publiceerde en dieper inging op islamitisch feminisme. Problematische beeldvorming beperkt zich nu eenmaal niet tot populistische pers. Ook journalisten van zogenaamde kwaliteitsmedia kunnen er zich aan bezondigen.
Het addertje onder het gras
De reportage van De Correspondent was zonder meer interessant journalistiek materiaal. Lex Bohlmeijer maakte een mooi en respectvol audioverslag. Hij liet Nawal uitvoerig aan het woord en ook de technische vorm, een aangenaam gemixte podcast, verdient een pluim.
Het addertje schuilde echter onder het gras van de inleiding: “Op haar vijftiende koos Nawal Mustafa bewust voor de islam. Nu beschouwt ze zich als geëmancipeerd, sterker nog, als feministe.” En de daarop volgende titel herhaalde: “Deze jonge vrouw is moslima én feministe.” (Mijn nadruk)
Hoewel het stuk vooroordelen wil doorbreken, worden ze door dergelijke bewoordingen eigenlijk bestendigd. Van meet af aan wordt immers aangegeven dat het om iets ‘unieks’ gaat, om iets wat je ‘niet zou verwachten’. Want ja, weet je wel. Islam, emancipatie, vrouwenrechten en feminisme, dat gaat per definitie niet goed samen. Wat we hier te zien en te horen krijgen kan niet anders dan ‘een uitzondering’ zijn.
De ‘alledaagsheid’ van islamitische feminisme
Nochtans is het niet zo moeilijk om in de geschiedenis allerhande beroemde voorbeelden te vinden van stevige, geëmancipeerde vrouwen – waaronder, niet in het minst, Khadija, de eerste vrouw van de profeet Mohammed, die haar eigen handelszaak had. En wie zich vandaag wenst te verdiepen in de islam moet bijna bewust oogkleppen opzetten om een hele resem feministen over het hoofd te zien. Amina Wadud, Musdah Mulia, Mona Eltahawy, Azizah al-Hibri, Dr. D. Latifa, Fatima Mernissi en vele anderen kunnen worden opgenoemd. Ze hebben natuurlijk allen hun voor-en tegenstanders, maar hun ideeën geraakten in elk geval over de hele wereld verspreid. En uiteraard zijn zij slechts bekendere boegbeelden. Vele duizenden niet gekende feministen (die soms toevallig ook moslim zijn) strijden dagelijks voor meer vrouwenrechten.
Halverwege 2014 werd op Nieuwwij over dit thema al eens uitgebreid gedebatteerd. Nora Asrami ging toen in discussie met Femke Halsema n.a.v. het tv-programma ‘Seks en de zonde’. In dat programma ging Halsema met verschillende vrouwen in gesprek. Asrami vond dat Halsema zich daarbij opstelde als iemand die moslima’s wou bevrijden van hun ‘hardvochtige geloof’ en dat ze blind bleef voor allerhande vormen van emancipatie. In één van haar stukken schreef Asrami daarom nogal scherp:
[Femke] stelt zelfs dat Nederlandse moslimvrouwen te weinig een publiek debat over onderdrukkende patriarchale systemen zouden voeren. Ik ga hier niet uiteenzetten hoeveel Nederlandse moslima’s en moslimorganisaties al jaren in die discussie betrokken zijn. Als er een onderwerp is dat uitgekauwd is binnen het Nederlandse islamdebat, dan is het wel de onderdrukking van moslimvrouwen.
Nora Asrami
Dat klopte toen en dat klopt nog steeds. Maar ja, die discussie is alweer twee jaar oud, dus dat konden we ondertussen rustig vergeten, we konden opnieuw doen alsof islam standaard vrouwen onderdrukt en we konden elk tegenbeeld terug als een uitzondering bekijken.
Patriarchaat weerstaan
Wil ik daarmee beweren dat het patriarchaat van de baan is of dat vrouwenonderdrukking geen probleem is in sommige islamitische gemeenschappen? Natuurlijk niet. Op heel wat plaatsen is onderdrukkend patriarchaat een schrijnend probleem. En in de islamitische wereld zijn de feministische stemmen zeker niet de meest dominante. Wel integendeel.
Maar hoeveel dat precies met islam te maken heeft, valt nog te bezien. Er zijn immers bijzonder weinig plaatsen waar de feministische stem de dominante vormt. Er zijn bijzonder weinig gemeenschappen waarin er een werkelijke gelijkheid is tussen mannen en vrouwen. Patriarchaat is en blijft een schrijnend probleem in de hele wereld en in gemeenschappen met de meeste uiteenlopende levensbeschouwelijke achtergronden – getuige daarvan het recente verkiezen van een uitzonderlijk misogyne president in de VS.
Maar het feit dat patriarchaat in sommige islamitische gemeenschappen jammerlijk sterk doorweegt, betekent niet dat je een voorheen ‘ongekende moslimsoort’ ontdekt wanneer je een feministe met een islamitische achtergrond ontmoet. Het zou immers voor zich mogen spreken dat feminisme en islam kunnen samengaan net zoals dat in elke andere levensbeschouwelijke traditie het geval is.
Anders gezegd: niet zozeer feministische moslima’s en hun ideeën zijn uitzonderingen, maar wel mediakanalen die er geregeld en uitgebreid aandacht voor hebben.
Mooi Jonas. Ik viel daar ook over. Overigens ging het stuk helemaal niet op de combinatie islam en feminisme in. Zelfs niet op feminisme. Er werd heel mooi geschilderd hoe maatschappelijk betrokken Nawal is, maar dat lijkt me nou niet typisch feministisch.