Op zondag kom ik meestal in de Oude Kerk in Amsterdam, waar we aan het begin van de dienst bidden voor de nood van de wereld. Ik hoor dan vaak dat we God prijzen omdat zijn barmhartigheid geen einde kent. Ik voel me daar bij thuis. Ik ben niet naief over de bedoelingen van Wilders, en ik heb geen last van het Stockholmsyndroom. Maar ik denk dat compassie niet ophoudt waar de kwade bedoelingen en de problemen beginnen. Integendeel; daar begint het juist.
Exclusief
Ik denk ook niet dat Wilders medelijden verdient. Barmhartigheid hoeft niet verdiend te worden. Compassie is niet eenzijdig: je leeft je in in iemand anders. Compassie is ook niet exclusief; je kunt met iedereen medelijden hebben. Volgens mij ook niet wederkerig; je hoeft niet eerst mededogen te tonen om medelijden te krijgen; als je het krijgt, hoef je het niet terug te geven.
Voor barmhartigheid hoef je niets te doen; je hoeft er zelfs niet onschuldig voor te zijn. Voor mij is het andersom: juist de erkenning dat ik zelf tekort schiet, vormt de basis voor compassie met anderen. Het vermogen om er een puinhoop van te maken, maakt ons menselijk. En Wilders maakt er een puinhoop van. Hij ontmenselijkt anderen. Dat is gevaarlijk en dat leidt tot slachtoffers, maar het maakt hem geen onmens.
Valkuil
Bart Mijland zegt van wel. Hij maakt een onderscheid tussen de mens en de politicus Wilders. Vervolgens verklaart hij dat het gevaar van de politicus Wilders de mens achter de politicus overstijgt. Wie Wilders als mens ziet, kijkt weg van dit gevaar. Daarmee loopt Mijland volgens mij in dezelfde valkuil als Wilders. Die zegt ook dat moslims weliswaar mensen zijn, maar dat de islam zo gevaarlijk is dat we hen als dragers van dat gevaar moeten aanpakken.
Dit is volgens mij de essentie van polarisatie. Als je zegt dat andermans overtuiging belangrijker is dan hij of zij zelf is, dan kan de ander hetzelfde zeggen van jou. Dat conflict kan escaleren als je de mens achter de overtuiging uit het oog verliest. Dat heeft de moord op Fortuyn volgen mij bewezen; terecht werd achteraf gezegd dat Fortuyn gedemoniseerd werd. Die dynamiek kun je volgens mij doorbreken met barmhartigheid en compassie.
Rechtvaardigheid
Compassie is intussen ook niet zonder risico. Als het alleen bij inlevingsvermogen blijft, dan verandert er niets en blijven tekorten en de kwade bedoelingen bestaan. Problemen met de mantel der liefde bedekken leidt op den duur tot groter lijden: zachte heelmeesters maken stinkende wonden. Daarom is barmhartigheid in mijn traditie vaak gekoppeld aan rechtvaardigheid: compassie is niet los verkrijgbaar.
Daarom moeten we Wilders waar het maar kan bestrijden. Met Mijland kijk ik uit naar het einde van het tijdperk-Wilders. Zijn politieke agenda vormt een gevaar voor de samenleving, omdat hij polariseert en groepen mensen wegzet als minderwaardig. Dat moet stoppen, want het is een hemeltergende onrechtvaardigheid. Maar Wilders blijft een mens. Een bang mens, overtuigd van en opgesloten in zijn eigen gelijk.
Jasper, dank je wel voor je liefdevolle woorden. Ik ben het roerend met je eens. En hoewel ik er niets aan toe te voegen heb, besloot ik toch te reageren. Om je gewoon even te laten weten dat ik je woorden en houding als een verademing ervaar en dat je niet de enige bent die er zo instaat. Dank je wel. 🙂