Vorm samen een carrousel tegen geloofsvervolging

Christenen hebben het zwaar in het Midden-Oosten. In Arabische landen verslechtert hun situatie. Dat geldt ook voor vrijdenkers (‘afvalligen’). Hoewel ik zelf christen ben, beschouw ik christenvervolging primair als schending van mensenrechten. En dat is voor mij meer dan een definitiekwestie.

Sinds mijn studententijd ben ik lid van Amnesty International. Sommige mensen in de christelijke omgeving waarin ik opgroeide, maakten zich druk om vervolgde geloofsgenoten, bijvoorbeeld door lid te worden van Open Doors, een organisatie die opkomt voor vervolgde christenen. Dat vond ik wat eenzijdig: het gaat immers om alle mensen en hun rechten. Die mening ben ik nog steeds toegedaan.

Dat neemt niet weg dat opkomen voor vervolgde christenen goed en noodzakelijk is. Soms kan een christen in zijn inclusieve enthousiasme (“het gaat niet alleen om mijn eigen groep!”) vergeten dat de vervolging van christenen een serieus probleem is. Maar wat ik me wel afvraag: waarom trekken sommigen het perspectief niet principieel breder?

De vraag of de islam anno 2021 niet een groter gevaar is voor christenen dan andersom, begrijp ik wel. Tegelijk zijn miljoenen Oeigoerse moslims slachtoffers van het atheïstische régime in China. En in de nog altijd heersende neokoloniale verhoudingen in de wereld, zowel economisch als militair, heeft het rijke Westen nog altijd de naam christelijk te zijn.

Juist omdat godsdienst als maatschappelijk fenomeen verschillende gezichten heeft en ook op gespannen voet kan staan met andere mensenrechten – het christendom heeft hier geen schone handen! – is het goed om het perspectief van de universele mensenrechten leidend te laten zijn.

Wat is wijsheid in een wereld waarin spanningen rond identiteit en religie makkelijk kunnen oplopen en ontsporen? Ter illustratie refereer ik aan de open brief van ChristenUnie-stemmer Neeldert van Laar aan partijleider Gert-Jan Segers uit 2020: “U maakt het nu erg lastig voor mij op CU te stemmen. Een van de grootste struikelblokken is wel hoe u zich verhoudt tot islamofobie in Nederland,” zo schreef Van Laar.

“Ik heb een klein onderzoekje gedaan naar uw Twittergedrag op dit onderwerp. Afgelopen tien jaar heeft u het woord islamofobie negen keer gebruikt, allemaal in een antwoordtweet op iemand anders. U gebruikt dan vaak aanhalingstekens om het in twijfel te trekken, u vraagt wat er onder verstaan wordt en u bagatelliseert het. U verwijst naar een columnist die islamofobie een onzinnig begrip noemt.”

Van Laar probeert mee te denken met Segers: “Als u moeite heeft met de term zou u ook kunnen spreken van anti-moslimracisme, moslimhaat of moslimdiscriminatie. Maar deze begrippen kom ik op uw Twitteraccount al helemaal niet tegen. Ja, u gebruikt een enkele keer moslimhaat, maar dan wel in bagatelliserende zin (‘Er is zeker moslimhaat maar…’). Ter vergelijking: in dezelfde periode tel ik 102 tweets over antisemitisme. Heel goed dat u zich hier zo stevig tegen uitspreekt maar waarom laat u islamofobie geheel buiten beschouwing? Dat roept vragen op. Zeker omdat islamofobie in Nederland ernstige vormen aanneemt.”

De open brief die Segers bereikte, maar die hij nog steeds niet heeft beantwoord, toont aan hoe selectieve verontwaardiging door politici werkt en hoe dit gesloten wereldbeelden in stand helpt houden. Hier is naar mijn smaak geen sprake van moreel leiderschap, maar proef ik eerder politiek opportunisme dat aanleunt tegen christelijk exclusivisme. Maar wie weet laat Segers hierover zelf zijn licht nog eens schijnen.

Hoe dan ook ervaar ik vanwege deze discussie het nieuwe boek Menselijke waardigheid en mensenrechten in Nederland als een verademing. Erik de Baedts, directeur van het Vredespaleis in Den Haag, nam deze bundel op 16 juni in ontvangst. De interlevensbeschouwelijke organisatie In Vrijheid Verbonden wil hiermee samen met andere dialoogorganisaties zoals het Overleg Joden, Christenen en Moslims (OJCM) en de Raad van Kerken in Nederland een constructieve bijdrage leveren aan het debat over religie en mensenrechten.

Over christenen in Nederland schrijven Christien Crouwel en Fred van Iersel namens de Raad van Kerken in Nederland in deze bundel: “Het is en blijft ook voor christenen een permanent leerproces om het eigen perspectief open te laten breken door de ander. Want het is nooit klaar: het blijft nodig te oefenen in hypothetische identificatie met de ander – wat jij niet wilt dat jou geschiedt, doe dat ook een ander niet en: wat jij wilt dat jou geschiedt, doe dat ook aan de ander -, en in het ons laten raken door en vanuit de ander.”

Verderop in de bundel schrijft boeddhiste Elsbeth Wolf over “de erkenning dat de wereld groter is dan wij in onze eerste perceptie kunnen zien. Het is verrijkend om kennis te maken met en open te staan voor de rijkdom van de geloofssystemen die alle culturen van deze wereld hebben voortgebracht, dan enkel die waarin je bent opgegroeid te kunnen waarderen.”

Ik vind dit verbindende denken sterk contrasteren met een moslim als Arnoud van Doorn die vrijwel uitsluitend aandacht vraagt voor de verdrukte moslims. Als tegenreactie op islamofobie is dat weliswaar begrijpelijk, maar ook eenzijdig. Ook een beweging als Vrij Links is niet vrij van eenzijdigheid waarbij religie in het algemeen en de islam in het bijzonder vaak als ultiem kwaad wordt voorgesteld. Het atheïstische zwartwit denken lijkt hier soms bijna spiegelbeeldig aan het theocratische gedachtegoed van de SGP.

Hoe ben je christen? Hoe ben je jood? Hoe ben je moslim? Hoe ben je humanist? Deze vragen zouden als een transcenderend licht moeten schijnen in de harten en hoofden van mensen. Dat kan bijvoorbeeld door mee te doen aan een gezamenlijke carrousel tegen geloofsvervolging. Daarbij spreken alle betrokkenen vanuit hun verschillende levensovertuigingen af dat zij elk kwartaal zeer nadrukkelijk aandacht vragen voor een ándere groep mensen die om hun levensovertuiging vervolgd worden.

Dan zien we bijvoorbeeld Arnoud van Doorn opkomen voor vervolgde joden en christenen. Tegelijk zien we Gert-Jan Segers, samen met Eddy Terstall van Vrij Links, zich solidair verklaren met moslims in Nederland van wie hun moskee voor de zoveelste keer is vernield. En Kees van der Staaij breekt een lans voor vrijdenkers die afscheid namen van hun godsdienst en daardoor ernstige problemen ondervonden, inclusief ex-christenen.

Het gaat om de richting die je samen op wilt. Misschien kan het idee van een carrousel tegen geloofsvervolging helpen om samen een eerste stap te zetten, verschillen te verbinden, en zo eendrachtig en effectief geloofs- en gewetensvervolging te bestrijden.