Behapbaar leed
Hooguit klein behapbaar leed met hoop op een happy end mocht de veilige haven van de huiskamer in. Zoals de reddingsactie van de jongens in de grot in Thailand, waar de hele wereld vol compassie en vurige hoop meeleefde dat ze op tijd zouden worden gered. Wat op het nippertje gebeurde. Eind goed al goed – nou ja, bijna dan, België had nog wereldkampioen moeten worden…
Wat is eigenlijk het verschil tussen het redden van de kinderen in de grot en het redden van kinderen in een boot op de Middellandse Zee? Die vraag bleef door mijn hoofd spelen. Is het antwoord daarop werkelijk zo banaal als onverdraaglijk: “met het eerste win je sympathie en stemmen, met het tweede verlies je beide”?
Bedreiging van binnenuit
De vluchtelingencrisis laat Europa op zijn grondvesten wankelen. Wie denkt dat de oorzaak hiervan de vluchtelingen zijn, heeft het mis. De echte bedreiging voor Europa komt niet van buitenaf, zoals menig politicus die om de Nederlandse, Duitse of Belgische identiteit bezorgd is, ons wil doen geloven. Ze komt van binnenuit. De vluchtelingen dienen als zondebok om de crisis in de eigen groep te bezweren. Ze moeten het gebrek aan onderlinge solidariteit en aan gedeeld verantwoordelijkheidsbesef van de lidstaten doen vergeten. Lees er René Girard, de grondlegger van de zondeboktheorie, maar op na. De schellen vallen je van de ogen.
De verbindende kracht waarop het Europese project na de verschrikkingen van WO II dreef, is zoek. Muren van wantrouwen, die al lang leken geslecht, worden weer opgetrokken. Bruggen, gebouwd op vermeend onwrikbare pijlers van democratische waarden, vertonen ernstige scheuren. Wat is er aan de hand met het Europa van de dichters en denkers en hun religieus-humanistische idealen?
Beroep op betrokkenheid
Dat vroeg ook paus Franciscus zich af, toen hij in 2016 de internationale Karelsprijs, gericht op de eenheid van Europa, in ontvangst nam. Zoals de Bijbelse profeten droomde, waarschuwde en maande hij tot ommekeer: “Ik droom van een Europa dat jong is, dat nog altijd een moeder kan zijn: een moeder die leeft, omdat ze leven respecteert en hoop biedt aan het leven. Ik droom van een Europa dat zorgt voor het kind, dat broederlijke hulp biedt aan de arme en aan wie hier toevlucht zoekt omdat hij niets meer heeft. (…) Ik droom van een Europa waar migrant zijn geen misdaad is, maar veeleer een beroep op meer betrokkenheid, omwille van de waardigheid van iedere mens”.
De dromen van paus Franciscus
Zijn kritiek aan het adres van de Europese Unie was niet mals en de spirituele boodschap helder: oefen je in compassie, Europa, zoek je bezieling niet in een ongebreideld consumentisme en vergaar je welvaart niet ten koste van de kinderen in de boot. Behandel ze zoals de kinderen in de grot, want zo zou je ook willen dat je eigen kinderen behandeld werden. Die houding staat bekend als de gulden regel: “Behandel anderen zoals je door hen behandeld wilt worden”. Alle religies en levensbeschouwingen kennen ze. Als we die samen weer beoefenen, is er een kans dat de dromen van de paus uitkomen: “Ik droom van een Europa waarvan niet zal worden gezegd dat respect en inzet voor mensenrechten zijn laatste utopie was”.
Deze column van Manuela Kalsky verscheen eerder in het christelijke opinieweekblad Tertio (18 juli 2018) onder de titel ‘De Gulden Regel’. Info over abonneren of een proefnummer aanvragen: www.tertio.be.
‘Dichters en denkers’ heeft betrekking op een paar eeuwen Europa; ‘het Europese project’ alleen op een paar decennia.
Bovendien hadden en hebben lang niet alle dichters en denkers (religieus-humanistische) idealen; velen waren ronduit somber. Misschien is juist deze pessimistische levensvisie verwaarloosd, en veroorzaakt dat nu bij sommigen crisisachtige gevoelens.
Dat inzien vergemakkelijkt het wellicht VERSTANDIG (een term uit de wereld van de beta’s en wellicht minder van de alpha’s) met een mogelijk grote vluchtelingenstroom om te gaan
Ik denk dat wij, niet dichters en niet denkers, heel langzaam aan beginnen te beseffen dat het openstellen van de grenzen voor migranten (niet vluchtelingen) niets oplost in de landen waar zij vandaan komen. Dat beseffend is het heel erg makkelijk om te bedenken dat, wanneer er in die arme landen niets gebeurd, er nog veel en veel meer migranten richting Europa zullen komen. Zoveel zelfs, dat het niet meer “op te vangen” valt. Ik denk daarom dat poëtische gedachten plaats zouden moeten maken voor realiteitszin. Die realiteitszin doet ons, en vooral onze leiders, misschien beseffen dat het arm houden van zoveel mensen een wereldchaos zal bewerkstelligen. Het is geen tijd voor filosofische gedachten, maar voor echte oplossingen. De slechtste oplossing is het zo laten en de deur naar de EU openhouden.
Manuela, ik zou me van die dichters en denkers van vroeger maar niet teveel humaans voorstellen. Ze konden prima filosoferen en dichten, maar waren er wel allemaal van overtuigd dat de westerling de beschaving in pacht had, en de anderen, ver weg, primitief, inlander of natuurmens, hoogstens half-cultuurmens, die hoognodig bekeerd en beschaafd moest worden, en zeker niet hierheen gehaald moest worden, of recht had op dezelfde voorrechten als de beschaafde westerling. Is dat nu allemaal echt helemaal vergeten? Ik ben nog niet zo heel oud, maar dat is wat ons vroeger op de lagere school zo werd onderwezen! Ja, zilverpapier sparen voor de arme negertjes, dat wel, maar veel verder ging het echt niet!
Nu moet ik het toch echt goor de dichters (bv Rilke) en denkers (bv Schoppenhauer) opnemen. Hun niveau was echt wel hoger dan jij (Dirk) nu denkt en waarschijnlijk op de lagere school kreeg.
Schopenhauer was een notoire vrouwenhater Joop, en Rilke heeft dan wel over de Armeense genocide geschreven,maar toch vooral omdat het drama was, zoals Tolstoj over Oorlog en Vrede. Ik heb er nog eens oude leerboeken bijgesleept, het is werkelijk ongelooflijk wat ik daar voor denigrerends over verre volken vond, al waren er vroeger ook wel een paar idealisten zoals de Quakers en de Herrnhutters natuurlijk.
Sorry, Werfel verwisseld met Rilke. Maar die Rilke was toch vooral een esthetisch lyricus, die niet echt bekend stond om zijn mensenliefde.
Zeker, en dat heb ik juist Manuela duidelijk proberen te maken: zeker de meest interessante dichters en denkers waren helemaal niet zulke mensenvrienden. (Ik trouwens ook niet)
Die ‘gouden regel’ waar zij en bv Karen Armstrong zo lyrisch over doen, moeten de belangrijkste dichters en denkers (en ik) ook niet veel van hebben. In ieder geval geeft ze geen schijn van bewijs voor die veronderstelling.
Quakers en de Herrnhutters zijn trouwens geen dichters/denkers maar brave religieuzen die ik bewonder (m.n. quakers), maar niet vanwege hun intellectuele of estetische werk; en daar ging het (mij) om, Dirk!