Wat is er aan de hand met het Europa van de dichters en denkers en hun religieus-humanistische idealen?

Behapbaar leed

Hooguit klein behapbaar leed met hoop op een happy end mocht de veilige haven van de huiskamer in. Zoals de reddingsactie van de jongens in de grot in Thailand, waar de hele wereld vol compassie en vurige hoop meeleefde dat ze op tijd zouden worden gered. Wat op het nippertje gebeurde. Eind goed al goed – nou ja, bijna dan, België had nog wereldkampioen moeten worden…

Wat is eigenlijk het verschil tussen het redden van de kinderen in de grot en het redden van kinderen in een boot op de Middellandse Zee? Die vraag bleef door mijn hoofd spelen. Is het antwoord daarop werkelijk zo banaal als onverdraaglijk: “met het eerste win je sympathie en stemmen, met het tweede verlies je beide”?

Bedreiging van binnenuit

De vluchtelingencrisis laat Europa op zijn grondvesten wankelen. Wie denkt dat de oorzaak hiervan de vluchtelingen zijn, heeft het mis. De echte bedreiging voor Europa komt niet van buitenaf, zoals menig politicus die om de Nederlandse, Duitse of Belgische identiteit bezorgd is, ons wil doen geloven. Ze komt van binnenuit. De vluchtelingen dienen als zondebok om de crisis in de eigen groep te bezweren. Ze moeten het gebrek aan onderlinge solidariteit en aan gedeeld verantwoordelijkheidsbesef van de lidstaten doen vergeten. Lees er René Girard, de grondlegger van de zondeboktheorie, maar op na. De schellen vallen je van de ogen.

De verbindende kracht waarop het Europese project na de verschrikkingen van WO II dreef, is zoek. Muren van wantrouwen, die al lang leken geslecht, worden weer opgetrokken. Bruggen, gebouwd op vermeend onwrikbare pijlers van democratische waarden, vertonen ernstige scheuren. Wat is er aan de hand met het Europa van de dichters en denkers en hun religieus-humanistische idealen?

Beroep op betrokkenheid

Dat vroeg ook paus Franciscus zich af, toen hij in 2016 de internationale Karelsprijs, gericht op de eenheid van Europa, in ontvangst nam. Zoals de Bijbelse profeten droomde, waarschuwde en maande hij tot ommekeer: “Ik droom van een Europa dat jong is, dat nog altijd een moeder kan zijn: een moeder die leeft, omdat ze leven respecteert en hoop biedt aan het leven. Ik droom van een Europa dat zorgt voor het kind, dat broederlijke hulp biedt aan de arme en aan wie hier toevlucht zoekt omdat hij niets meer heeft. (…) Ik droom van een Europa waar migrant zijn geen misdaad is, maar veeleer een beroep op meer betrokkenheid, omwille van de waardigheid van iedere mens”.

De dromen van paus Franciscus

Zijn kritiek aan het adres van de Europese Unie was niet mals en de spirituele boodschap helder: oefen je in compassie, Europa, zoek je bezieling niet in een ongebreideld consumentisme en vergaar je welvaart niet ten koste van de kinderen in de boot. Behandel ze zoals de kinderen in de grot, want zo zou je ook willen dat je eigen kinderen behandeld werden. Die houding staat bekend als de gulden regel: “Behandel anderen zoals je door hen behandeld wilt worden”. Alle religies en levensbeschouwingen kennen ze. Als we die samen weer beoefenen, is er een kans dat de dromen van de paus uitkomen: “Ik droom van een Europa waarvan niet zal worden gezegd dat respect en inzet voor mensenrechten zijn laatste utopie was”.