Ensberg sprak over vluchtelingen, de politiek en het gebrek aan compassie in politiek en samenleving. Hij begon zijn overweging met het voorlezen van twee gedeelten uit de Bijbel om vervolgens de verbinding te leggen met de actualiteit.
Blijf als broeders van elkaar houden. Wees altijd gastvrij voor vreemdelingen; daardoor hebben sommigen, zonder het zich bewust te zijn, engelen in huis gehad. Denk aan de mensen die in de gevangenis zitten, alsof u zelf gevangen was. Denk ook aan de mensen die mishandeld worden. Omdat u zelf ook een lichaam hebt, kunt u met hen meevoelen.” – Hebreeën 13: 1-4 (vertaling Het Boek)
(…) Dan zal Ik tegen de mensen aan mijn rechterhand zeggen: ‘Kom, gezegende kinderen van mijn Vader. U mag het Koninkrijk binnengaan, dat van het begin van de wereld af voor u bestemd is. Want Ik had honger en u hebt Mij te drinken gegeven. Ik was een vreemdeling en u hebt Mij in uw huis uitgenodigd. Ik had niets om aan te trekken en u hebt mij kleren gegeven. Ik was ziek en u hebt Mij opgezocht. Ik zat in de gevangenis en u bent bij Mij geweest. – Mattheüs 25: 34-37
“We hebben zojuist twee zeer wezenlijke Bijbelteksten gehoord, maar hebben we ze ook gevoeld? Hebben we de essentie van de zwaarwegende woorden laten binnendringen tot onze ziel? Terwijl ik hier sta, wordt er in landen als Libië iemand die fysiek gezien op mij lijkt, verkocht voor een bedrag van rond de zevenhonderd euro. Als slaaf. Jonge Afrikaanse migranten worden verkocht aan de hoogste bieder.
Moderne slavernij, mensensmokkel en mensenhandel is aan de orde van de dag. Sterker nog: we doen er als Nederlandse consumenten onbewust aan mee. Econoom Paul Schenderling deed hier onderzoek naar en kwam tot een stuitende conclusie: bijna 14 miljoen niet-westerse mensen zijn aan het werk voor de Nederlandse economie. Bijna twee mensen per huishouden in Nederland. Mensen die bijvoorbeeld voor onze koffie, kleding, laptop en smartphone zorgen. Wij dragen bewust of onbewust bij aan de uitbuiting van mensen in deze wereld.
En als een deel van deze mensen, vaak buiten hun eigen schuld om, vervolgens in een oorlog terecht, hebben ze geen alternatief dan aankloppen aan de deur van het rijke Westen. Vluchtelingen, op zoek naar veiligheid, menswaardigheid en een plek in onze herberg. Jong en oud verblijven momenteel in mensonterende omstandigheden in Griekse vluchtelingenkampen, zoals op Lesbos. Moeders moeten daags na een keizerssnede slapen in modderige tenten, zonder hygiëne. Baby’s worden door ratten gebeten.
Mensen sterven door gebrek aan medische zorg. Niet alleen aan corona, maar ze overlijden vooral aan gebrek aan compassie. Gebrek aan liefde. Gebrek aan erkenning. Er is veel over gesproken door Europese landen, waaronder in Nederland, maar de zo enorm nodige daden blijven uit. Zalvende woorden door de zachte, politieke heelmeesters maken ook in dit geval stinkende wonden.
“Vrienden, wij moeten ophouden te zéggen dat we van elkaar houden. Wij moeten echt van elkaar houden en het uit onze daden laten blijken.” Zo lees ik in 1 Johannes 3:18 en dan wel in de versie van de Bijbel die ‘Het Boek’ heet. De versie die mijn moeder tot haar dood trouw las, waarover later meer.
Ik ben in deze tijd moe van alle mooie woorden van in hoop handelende politici, van allerlei ‘bekende Nederlanders’ in talkshows en van hoogdravende ‘opiniemakers’ die tegen betaling schrijven wat mensen willen horen. Het is de hoogste tijd voor daden waaruit onze compassie met onze medemensen blijkt. En dat is niet alleen een overheidstaak, maar veel meer nog een menselijke taak.
Er zijn veel maatschappelijke organisaties en goede doelenorganisaties die zich inzetten voor mensen in nood. Steun hen als vrijwilliger of als donateur en steun zo medemensen in absolute nood. Zo kan ik me uit mijn jeugd nog herinneren dat mijn ouders zich inzetten voor vluchtelingen en asielzoekers. Mijn ouders zijn zelf gevlucht uit Suriname en naar Nederland gekomen. Ze hadden een goed en mooi leven daar, maar het was niet langer veilig. Hun levens stonden op het spel. Ze verlieten huis en haard en kwamen hier terecht.
Maar mijn ouders hielpen vluchtelingen en asielzoekers niet alleen vanwege hun persoonlijke ervaring. Ze zagen het als hun plicht als christenen. Ik was een jaar of 7 en ineens schoven er twee mensen uit Zaïre aan voor het avondeten bij ons thuis. We hadden het niet breed, maar wat mijn ouders hadden, deelden ze met hen.
Terug naar de mensen die nu op de vlucht zijn. De ‘vreemdeling’ die aan onze Europese poorten klopt. Sommigen van hen weten uiteindelijk een plek te bemachtigen in de Nederlandse samenleving. Ze worden hier zelden met open armen ontvangen. Veel Nederlanders reageren op vluchtelingen met een mix van angst en boosheid, terwijl diezelfde Nederlanders in vergelijkbare omstandigheden hadden kunnen opgroeien en leven. Simpelweg als hun wieg elders in de wereld had gestaan.
Het ontmenselijken van vluchtelingen is een subtiel proces. We tellen vluchtelingen en gaan vervolgens met hen om alsof ze louter statistieken zijn. We luisteren daardoor niet meer naar hun verhalen en zien niet hoezeer ze op ons lijken. Hoezeer ze dezelfde levensbehoeften hebben als wij: liefde, geborgenheid, veiligheid, vrijheid, gelijkheid en de ruimte om jezelf als mens te kunnen zijn en te kunnen ontwikkelen. Mensen waar ook ter wereld willen in het diepste van hun ziel allen hetzelfde.
Stel je voor dat Jezus als fysiek mens nu hier in Nederland zou rondlopen. Wat zou hij dan doen? Hoe zou hij omgaan met de coronapandemie? Hoe zou hij omgaan met mensen in armoede? Met vluchtelingen in nood? Met eenzame chronisch zieken, gehandicapten en ouderen? Met de toenemende groep depressieve kinderen en jongeren? Met de moderne slavernij waar we allen medeverantwoordelijk voor zijn? Hoe zou Hij oordelen over onze geïndividualiseerde samenleving waarin omzien naar elkaar geen vanzelfsprekendheid meer is? Wat zou Jezus ons als mensen nu willen leren?
Ik heb hier geen pasklaar antwoord op, maar weet wel dat de Bijbel vele lessen bevat die ook nu een inspiratiebron voor ons handelen kunnen zijn. Lessen die doorregen zijn met christelijk en mijns inziens fundamentele, universele waarden. Als kind al was mijn favoriete ‘Bijbelse’ woord en waarde ‘goedertierenheid’. Het betekent letterlijk ‘goed van karakter’. Een woord dat niet met één synoniem te vertalen is naar modern Nederlands. Het is een geheel van goedheid, trouw, genade, weldadigheid en barmhartigheid – maar ook met een diepgaande, spirituele, goddelijke, hemelse dimensie. Goedertierenheid ademt een zekere zachtheid waarnaar ik in onze soms keiharde samenleving enorm naar smacht. Maar het begrip heeft pas kracht en betekenis als we het ‘hard’ en compromisloos verdedigen.
En dan het begrip ‘poldersamenleving’. Dat schetst Nederland als een land waarin mensen met elkaar pratend tot een gezamenlijke oplossing of compromis komen rondom een maatschappelijk vraagstuk. Dat doen mensen vooral in bijvoorbeeld de politiek, zoals met de ‘Moriadeal’. Dat was een ultiem voorbeeld van onze poldersamenleving en -politiek. Honderd kwetsbare vluchtelingen uit het Griekse kamp Moria mochten naar Nederland komen in ruil voor honderd andere vluchtelingen die al eerder een plek in ons land waren beloofd. Ook bevat deze deal afspraken om vluchtelingen sneller het land uit te kunnen zetten. Een polderoplossing in de vorm van een uitruil van mensenlevens.
Ik heb niets tegen polderen, maar wel als men al pratend door de morele ondergrens zakt. Als mensen hun eigen waarden en de algehele, universele menselijke waardigheid vergeten en alles doen om tot een compromis te komen. Maar er zijn geen compromissen mogelijk als het om basale, menselijke waardigheid gaat. Doet men dat wel, dan verlaat de ziel het gesprek en de oplossing. De polderoplossing is dan het doel geworden en niet langer het middel.
De grote nood van vluchtelingen hoeft niet alleen met grote daden tegemoet te worden getreden. Vele kleine daden hebben immers hetzelfde effect. Zo nam mijn echtgenote enkele maanden geleden het initiatief om in onze woonplaats Culemborg luiers te verzamelen voor de actie ‘Luiers voor Lesbos’ van de kleinschalige stichting Christian Refugee Relief. In heel Nederland zijn er 620.000 luiers ingezameld voor de vluchtelingen in Griekse kampen. Of denk aan de organisatie Because we carry waar vrijwilligers actief zijn om de hongerigen te voeden, de naakten te kleden en daklozen een tent te bieden.
Dit soort initiatieven, klein en groot, zijn van wezenlijk belang om invulling te geven aan Gods woord. Aan onze heilige opdracht als mensen om uit te zien naar medemensen in nood. Mensen die voor God evenveel betekenen als jij en ik. Ik denk dat dát de goedertierenheid is die we in deze moderne tijd nodig hebben. Vanuit liefde en compassie omzien naar elkaar in binnen- en buitenland. Ik denk dat dát is wat Jezus ons nu zou willen leren. Hoe we met elkaar omgaan, zegt wie we werkelijk zijn. Zegt wat ons als mensen bezielt. En hoe we met mensen in nood omgaan, maakt dat al helemaal duidelijk. En daarom herhaal ik maar wat u eerder hoorde. “Wees altijd gastvrij voor vreemdelingen; daardoor hebben sommigen, zonder het zich bewust te zijn, engelen in huis gehad.” Hebreeën 13: 1-4.
Dat is Nederlandse taal, over Nederlandse fuck ups. Hulde.