Hoe nu? Moet ik nu zo nodig als de 18-miljoenste bondscoach ook nog mijn mening gaan geven over voetbal? Het moet niet maar het mag. Toch zeker als voetballiefhebber. Ik heb mij daar vorig jaar maart ook aan bezondigd in het artikel Wim Jansen over de mystiek van het stadion. Daarop reageerde iemand nogal zuur: ‘Nog nooit in een stadion geweest. Als daar mystiek gevonden wordt, was Meister Eckhart een voetballer.’
Grappig, deze reactie, want dat zou nu inderdaad voor Meister Eckhart zomaar op kunnen gaan, zoals ook een andere lezer daarop weer reageerde: ‘Maar Meister Eckhart zei ook dat, als je God alleen kan vinden in de kerk of op een andere stille plaats, je er dan nog niets van hebt begrepen. God kan je vinden in alle omstandigheden en op alle plaatsen. Voor de hedendaagse mens, ook in het winkelcentrum, op het festivalterrein en, ja, ook in het voetbalstadion.’
Vandaar deze maatschappijkritische mijmeringen naar aanleiding van de VAR.
Het misverstand van de VAR
Ook als ik mijzelf positioneer als objectief buitenstaander kan ik er niet omheen dat Oranje onrecht is aangedaan door de VAR. Vooral de arbitrage in de halve finale was bedroevend en in het nadeel van Nederland. Zo mag de VAR alleen ingrijpen als er voor 100 procent duidelijkheid is over een penalty: hier moet je ‘m geven! Niet als het 50/50 is: hier kan je ‘m geven. Dat laatste was het geval bij het gestrekte been van Dumfries.
Het is maar één voorbeeld. Maar genoeg daarover. Dat Oranje deze halve finale verloor, lag niet in eerste instantie aan de scheidsrechterlijke dwalingen maar aan: gebrek aan passie, intuïtie en spelplezier. Koeman koos niet voor zijn beste elf, die lekker in hun vel zaten, maar voor een systeem, waarin hij poppetjes met de daartoe vereiste eigenschappen invulde. Met andere woorden: hij zat in zijn bange hoofd en te weinig in zijn voetbalhart. Dan krijg je rekenvoetbal en daardoor meestal wat men noemt schijtbakkenvoetbal.
Daarin wordt ons het werkelijke plezier in voetbal ontnomen, zoals ook onvermoeibaar bevestigd door de enige wijze voetbalanalist (want liefhebber) Youri Mulder. We rekenen te veel en voetballen te weinig vanuit spelplezier, volksplezier en intuïtie.
Hij is dan ook tegen de VAR, die alles alleen maar doodernstig en zwaarwichtig maakt. En vele malen ingewikkelder. Immers, arbitrage blijft een kwestie van interpreteren, hoe ver je het ook doorvoert. Hoe gedetailleerd en perfectionistisch je dingen ook vastlegt – en dat geldt voor alles in het leven – op een gegeven moment betreden we allemaal het grijze domein waar we niet anders kunnen dan op ons gevoel afgaan. En risico’s nemen. Ook in het maken van fouten.
De angst daarvoor is ook de oorzaak van de veel voorkomende saaiheid in het huidige voetbal. Onze voetballers betreden stijf van opdrachten het veld en gaan ten onder aan perfectionisme. Precies zoals in de titel van de roman van Max Dendermonde: De wereld gaat aan vlijt ten onder. In deze nog altijd actuele roman wordt het streven om de mensheid te verbeteren en onder controle te krijgen aan de kaak gesteld. Dit streven is in de loop van decennia alleen maar dwingender geworden. Het is de neurotische afwijking van de mens bij uitstek en de oorzaak van vele problemen.
Neurosecultuur
We leven steeds meer in een angstcultuur. Een neurosecultuur, waarin we alle risico’s krampachtig proberen te vermijden. Enkele voorbeelden, lang niet compleet:
Ik denk aan het verhaal dat ik in een artikel in Volzin magazine vertelde, over mijn zwaar gehandicapte broer, die een mooi leven heeft gehad, maar de laatste jaren alleen nog maar lijdt. Hij kon intens genieten van de kleine dingen, zoals verjaardagen en Sinterklaas, maar nu geniet hij nooit meer. Hij leeft als een plant. Het enige wat hij nog wel kan is… zichzelf pijnigen. Het is verschrikkelijk om aan te zien. Hoewel ik natuurlijk weet dat het zo niet werkt, bid ik al jaren om zijn overlijden. Maar omdat hij zelf niet kan beslissen over zijn levenseinde, houdt de medische staf hem martelend in leven. De angstige, rigide protocollen van onze cultuur houden de dood zo lang mogelijk buiten de deur.
Ik denk aan wat mij overkwam op 11 juli, de dag na mijn verjaardag, toen ik een chemokuur moest ondergaan. De lieve verpleegkundige zag in mijn dossier dat ik op 10 juli jarig was geweest, feliciteerde mij uitbundig en vroeg naar het feest. Wie schetst mijn verbazing toen ze een halve minuut later, voor ze het infuus inbracht, mij zonder blikken of blozen vroeg naar mijn geboortedatum? In alle ernst volgens het protocol…
Ook de technocratisering en industrialisering zijn in de vorige eeuw doorgeschoten in ‘nooit perfect genoeg en überhaupt nooit genoeg’. Het kon niet op. Alles wat kon, moest ook gebeuren. Ondanks de waarschuwingen van toen reeds de ‘Club van Rome’. Met als gevolg een uitgebuite aarde met een verschralende natuur en een ontregeld klimaat – en alle gevolgen van dien!
En wat te denken van al die overvloedige bureaucratische registratiedwang: alles indekken, verregaande robotisering, alles voor zijn in een papieren en digitaal universum? De angstcultuur van een afvinkcultuur. Als docent op de pabo werd ik gedwongen eindeloze lijsten met vaardigheden af te vinken, waaraan nota bene juist de essentiële persoonlijkheidskenmerken ontbraken!
Zo schieten we ook perfectionistisch door in correctheid, waardoor we niet meer eerlijk durven te zijn binnen een bepaalde kring, wanneer daar dingen als ‘not done’ worden verondersteld.
Ook binnen religies zien we het gebeuren: neurotische ritualisering. Zoveel keer bidden, handen wassen als je je handen al hygiënisch hebt gewassen, zoveel keer om een gebouw heen lopen, de keuken zuiveren tot in het absurde – regels die allemaal ontstaan zijn in een bepaalde, praktische context maar tot een doel in zichzelf zijn geworden. Alsof we God zouden kunnen behagen met rigide naleving van voorschriften, of, nog erger: alsof God dit van mensen zou vragen.
Perfectionisme uit angst om de natuur zijn gang te laten gaan.
Angst om te leven vanuit de intuïtie.
Angst om fouten te maken.
Laat de bal het werk doen
Durven te leven met fouten. Dat biedt de ontspanning die we zo broodnodig hebben. Durven te leven in het loslaten van jezelf en je grote belangen. Niet dat verbeten ‘Voetbal is oorlog’ van Rinus Michels. Voetbal is geen oorlog, maar spel, passie! Liever volg ik dan ook het speelse ‘Laat de bal het werk doen’ van Cruyff.
Hij zal het nooit hebben beseft maar precies in deze wijsheid betreedt Meister Eckhart het veld. Met zijn ‘loslaten van jezelf en alle dingen’ en de overgave aan creativiteit en intuïtie – die hij evenzo speels God noemt – brengt hij de gespannen voetballer die een penalty moet nemen in de juiste, losse modus. Zo aards en praktisch is de mystiek van deze mysticus.
Hij brengt ons ook in de sfeer van de Tao.
Benjamin Hoff schreef De Tao van Poeh in 1982. Ook dit boek is actueler dan ooit. Hoofdpersoon Winnie de Poeh symboliseert het idee uit het taoïsme van gewoon ‘zijn’. Andere karakters, zoals Uil, Knorretje en Tijgetje, laten zien hoe we het onszelf vaak veel te moeilijk maken, juist door zo verschrikkelijk ons best te doen en alles wat wij doen zo belangrijk te maken.
Gewoon ‘zijn’ vertaald naar voetbal en VAR: het gewoon een spelletje laten zijn. Niet zo krampachtig je best doen, maar voetballen vanuit je hart en spelplezier. En niet alles kapot denken.
Deze toch zo logische en voor de hand liggende wijsheid is afkomstig uit het al vijfentwintig eeuwen oude boekje Tao te Ching, toegeschreven aan de taoïstische filosoof Lao Tzu. Hij biedt in universele zin een oplossing voor de wereldproblemen, door juist te kiezen voor bewust niet-perfectionisme:
Wil je de wereld verbeteren?
Ik denk niet dat dat mogelijk is.
De wereld is heilig.
Hij kan niet worden verbeterd.
Een cryptische uitspraak, waar je nooit helemaal de vingers achter krijgt, maar waarvan – zo is mijn ervaring in gesprekken – de meeste mensen aanvoelen dat het wel eens zou kunnen kloppen. Misschien vergelijkbaar met de wijsheid van Prediker:
Wees niet te zeer rechtvaardig en gedraag je niet al te wijs.
Waarom zou je jezelf tot verbijstering brengen?
Verbijstering!
Dat woord drukt precies uit wat er aan de hand is in VAR en westerse samenleving.
