Edward Said en de Oriënt

Edward Said is geen islamitisch denker maar zijn ideeën over de Arabische wereld en het Westen zijn te belangrijk om er zo maar aan voorbij te gaan. Said is geboren in 1935, groeide op in een protestants gezin, en bracht zijn jeugd door in zowel Israël als Egypte. Toen hij naar Amerika ging om te studeren merkte hij dat er een bepaald beeld heerste van de landen die hij thuis noemde. Over dit westerse beeld van het Midden-Oosten heeft Said een boek geschreven: Orientalism. In dit boek probeert hij het ontstaan van de begrippen Oriënt en de Occident te verklaren, en brengt er kritiek op aan. Het boek deed veel stof op waaien, en meer dan dertig jaar later wordt zijn werk nog steeds gebruikt in studies als antropologie en religiewetenschappen.

In zijn boek Orientalism gaat Edward Said tegen de term ‘the Orient’ in. Hij veroordeelt het beeld dat wordt gecreëerd, in het Westen, van het Oosten. Al eeuwen heeft het Westen een beeld van de ‘Oriënt’. Een beeld vol stereotyperingen. Dit beeld is ongeveer vanaf de 18e eeuw onveranderlijk gebleven. Edward Said verklaart dit door de oriëntalisten te beschuldigen van onwetendheid, doordat ze oude teksten overnemen in plaats van nieuw empirisch onderzoek te doen, en zelf nooit tot amper in het Midden-Oosten zijn geweest.

Door het bestaan van de Oriënt ontstond er ook een tegenbeeld, de ‘eigen’ Occident. Het westerse beeld van de Occident is een ontwikkelde samenleving met democratie en gelijke rechten voor mannen en vrouwen. De Orient daarentegen zou vrouwen onderdrukken en ver achterlopen in moderniteit en democratie.

Edward Said vergelijkt het beeld van de Oriënt met het beeld van Afrika tijdens de kolonisatie. Europa viel Afrika binnen, veroverde en koloniseerde het. Dit werd gerechtvaardigd door een nobel ideaal, aangezien er godsdienst en civilisatie gebracht werd. Het beeld van Afrika tijdens de kolonisatie valt te vergelijken met het hedendaagse beeld dat er heerst in de media over de Oriënt bijvoorbeeld in Amerika. Nu wordt het niet gebruikt voor kolonialisme maar voor imperialisme.

Zeker na 9/11 is het mystieke en menselijke beeld van de islam verdwenen. De westerse media verspreiden angst en laten het Midden-Oosten zien als een plek vol gewelddadige gemaskerde mannen en onderdrukte vrouwen die een gevaar zijn voor de westerse wereld. Terwijl er ongeveer één miljard mensen in het Midden-Oosten wonen, die nooit allemaal onder dezelfde noemer gebracht kunnen worden.

In de documentaire Orientalism as a tool of colonialism gaat Edward Said in op het beeld van de Orient na 9/11. Hij laat zien dat de media het Midden-Oosten projecteren als een gebied vol geweld en terroristen, dat geregeerd wordt door fundamentalistische moslims. De diversiteit en complexiteit van miljoenen moslims wordt totaal achterwege gelaten.

Het doel van het boek Orientalism was om mensen vanuit een meer ‘humanistische kijk’ de wereld betekenis te laten geven. Met een humanistische kijk bedoelt Edward Said het vrijdenken (zonder vooroordelen) zodat er een rationeel en historisch verantwoord begrip kan komen in een bedachtzame vorm. Er moet niet alleen gewaakt worden voor de term Oriënt, maar ook voor termen als het Westen, de islam en Amerika, dit zijn categorieën die ten onrechte een eenheid suggereren.

Vroeg in mijn studie antropologie kreeg ik al stukken te lezen van Edward Said. Persoonlijk hebben ze mij geholpen om niet te eurocentrisch en etnocentrisch na te denken, of zoals Edward Said het zou noemen: ik heb geleerd op een humanistische manier betekenis te geven aan de wereld. Zeker na 9/11 domineerde het negatieve beeld van de Oriënt het nieuws.

Het beeld van de Oriënt als ‘de ander’ is volgens Said vanuit een imperialistisch standpunt gedaan. Bernard Lewis, die veel kritiek van Said op zijn werk heeft gekregen, ontkracht dit standpunt. Hij verklaart dat het beeld van de Oriënt al bestond voordat het Westen interesse toonde in het Midden-Oosten, en ook de hedendaagse studies voegen vaak niks toe aan imperialistische doeleinden

Verder valt mij op dat Edward Said alleen de Arabische wereld bij het begrip Oriënt betrekt, landen als China en India laat hij buiten beschouwing. Edward Said was een man die een andere manier van kijken naar de Oriënt introduceerde. Persoonlijk denk ik dat iedereen die zijn werk leest op een andere manier naar de wereld zal kijken en naar de beelden die in de media worden verspreid.