Net als Eelke de Jong, hoogleraar economie aan de Radbouduniversiteit Nijmegen, was ik door ICCO en de organiserende partners uitgenodigd om op de lezing van Herman Wijffels te reageren. De achterliggende gedachte was, dat de klimaatcrisis mondiaal moet worden aangepakt en opgelost. In principe ben ik het daar uiteraard mee eens, maar ik denk wel dat je mensen alleen maar voor een wereldwijd nieuw wij meekrijgt als er ook een noodzaak hier en nu voelbaar wordt. Maar voordat ik daar nader op inga, maak ik eerst een kort uitstapje naar de Kirchtentag in München, waar ik de week voor de bijeenkomst in de Janskerk aan heb deelgenomen.
Kirchentag München
‘Wij leven al veel te lang op kosten van de volgende generaties en de mensen in de derde wereld. Ook al merken wij hier in het rijke westen nog weinig van de werkelijke omvang van de milieuschade, het is al lang 5 over 12’. Meedogenloos heeft dit inzicht zich op de Kirchentag aan mij opgedrongen, nadat ik de hele dag in een van de grote hallen de debatten over de milieucrisis had gevolgd.
Vertegenwoordigers uit wetenschap, bedrijfsleven, politiek en kerken in Duitsland discussieerden daar met elkaar over analyses en mogelijke oplossingen voor de milieucrisis en over de noodzaak van een ‘derde industriële revolutie’. Confronterende inzichten en cijfers over de CO2 uitstoot kwamen voorbij en voorstellen om dit zo snel mogelijk te beperken. Maar de urgentie van dit alles drong eigenlijk pas echt tot me door toen twee deelnemers aan de podiumdiscussie, afkomstig uit ontwikkelingslanden, hun verhalen vertelden over de dagelijkse gevolgen van de milieucrisis: Dat het water te zout is om het nog als drinkwater te kunnen gebruiken; dat er niet meer genoeg vis is voor de eigen bevolking omdat gigantische boten uit Europa en Japan hun kusten leegvissen. En, meende een van de sprekers, we moesten vooral niet denken dat ons dit alles in het rijke Westen niet zou aangaan. Mensen in het Zuiden worden tot migratie gedwongen omdat zij in hun eigen regio niet meer kunnen overleven en dat betekent dat er nieuwe wereldwijde migratiestromen op gang komen, ook richting Europa.
Herman Wijffels
Ik moest hieraan denken toen Herman Wijffels in zijn lezing voor een mondiaal nieuw wij pleitte. Hij wil een nieuwe lifestyle, die de echte vrijheid in de zelfbeperking zoekt. Afstand nemen van een ego dat zich laat verleiden tot een graaicultuur. Als lid van de cultural creatives moedigde hij iedereen aan, om aan zijn of haar hoger bewustzijn te werken en niet te denken dat het ‘oude denken’ de oplossingen zou kunnen bieden voor de uitdagingen waar wij vandaag de dag voor staan. Ik ben niet zo bekend met het gedachtegoed van de cultural creatives, maar ik vond zijn manier van denken, de onderlinge gedachtewisseling en ook de inbreng vanuit de zaal een verademing. Dit was ook mede aan Jacobine Geel te danken die een voortreffelijke gespreksleider was. Eindelijk ging het weer een keer op een constructief-inhoudelijke manier over de toekomst, waaraan ook het publiek enthousiast meedeed.
Maar ja, eerlijk gezegd denk ik dat empathie en het bewustzijn van ‘Wij met z’n allen’ – – de ontwikkeling van een mondiaal bewustzijn waarvoor Wijffels in zijn lezing pleit — pas op een blijvende manier ontstaat, wanneer ik me kan verplaatsen in de situatie van die ander. En hoe triest dat misschien ook is, ik word pas echt wakker als zijn of haar belang ook mijn eigen belang en dat van mijn kinderen raakt. Pas dan dringt blijkbaar de urgentie tot me door dat er ‘eigenlijk’ al gisteren, maar ‘zeer zeker’ nu moet worden gehandeld.
Als mensen echt geraakt zullen worden door het milieuvraagstuk moeten ze er zelf mee aan de slag gaan. Misschien moeten we een levensbeschouwelijk milieuberaad in het leven roepen, met christenen, moslims, hindoes, joden, humanisten, atheïsten en dan samen milieuprojecten bedenken of bestaande ondersteunen. Ik zou me kunnen voorstellen dat zo’n soort initiatief een nieuw impuls aan de onderlinge samenwerking en de interreligieuze dialoog kan geven.
Concrete projecten?
*
Zonnepanelen op kerktorens, moskeeën, tempels – geef het goede voorbeeld.
*
Vraag een aantal mensen uit de desbetreffende gemeenschappen of zij het leuk zouden vinden om een energieplan op te stellen voor de eigen moskee, de eigen kerk, synagoge, tempel – het verhoogt de bewustwording en de betrokkenheid.
*
Maak een plan om grote evenementen zo milieuvriendelijk mogelijk op te zetten. Als spreker op de kerkendag in München kreeg ik een treinkaartje toegestuurd. Plus een berekeningstabel hoe je CO2 uitstoot met de auto, trein, bus of vliegtuig te berekenen. Met de opbrengst planten ze bomen in Ecuador of Brazilië.
*
Organiseer bijeenkomsten over het spirituele erfgoed uit je eigen religieuze traditie. Organiseer een nacht van de duurzaamheid in bijbel, koran, veda’s, torah, enz.
*
En laat zien dat sommige teksten misschien op een nieuwe manier moeten worden geïnterpreteerd: zoals de christelijke uitspraak (Gen.2,15): niet beheers de aarde, maar zoals het nu in de nieuwe bijbelvertaling staat: bewerk de aarde en waak over haar.
Netwerken vormen en duurzame verbindingen aangaan, waar iedereen op zijn of haar eigen manier mag bepalen hoe je dat precies vorm wilt geven, lijkt mij een goede strategie. Maar ik waarschuw voor te veel hokjeswerk. Niet iedereen hoeft voor zichzelf opnieuw het wiel uit te vinden. We kunnen voortborduren op reeds bestaande infrastructuren. Anders krijgt iedereen weer van fondsen een startsubsidie, gaat enthousiast aan het werk en mag na twee jaar weer de biezen pakken omdat dan iedereen roept: het project is niet meer nieuw, wij geven alleen maar startsubsidies. Ooit van duurzaamheid gehoord?
Kijk hier voor een uitgebreide reactie van Manuela Kalsky op de lezing van Wijffels.
