De ‘ware’ islam: de islam van Islamitische Staat

De islam van Islamitische Staat

Natuurlijk ziet Islamitische Staat zichzelf als de ultieme en enige vorm van islam en dit is ook hoe zij zichzelf aan de wereld presenteert. Nu klinken er nogal wat stemmen vanuit de niet-islamitische wereld, zoals president Obama, die herhaaldelijk stellen dat Islamitische Staat niets te maken heeft met islam, of in Obama’s woorden: “Laten we nu twee dingen duidelijk maken: IS is niet ‘islamitisch. Geen enkele religie staat het doden van onschuldigen toe. En de ruime meerderheid van IS’ slachtoffers waren moslim.” De Britse ex-premier Cameron was genuanceerder toen hij aan zijn uitspraak dat deze extremistische ideologie geen islam is, toevoegde dat het “niet goed genoeg [is] om simpelweg te zeggen dat islam een religie van vrede is en dan alle verbanden tussen de godsdienst van islam en de extremisten te ontkennen. Waarom? Omdat deze extremisten zichzelf identificeren als moslims.”

Deze uitspraken kunnen politiek worden geïnterpreteerd als zijnde gericht op het behouden van goede relaties met zowel moslim burgers in westerse landen als met islamitische landen. De vraag is echter of deze opmerkingen zinvol zijn als het de vraag is of Islamitische Staat wel of geen vorm is van islam. Uitspraken van niet-moslims hebben van nature minder gezag bij het beantwoorden van deze vraag dan die van moslims, of dat nu moslimheersers of islamitische autoriteiten zijn. Die laatste beoordelen de situatie vanuit hun identiteit als moslim en wanneer we kijken naar hun uitspraken, worden de zaken complexer en daardoor ook interessanter. Meer daarover in de volgende paragraaf.

Wat vindt de islamitische wereld van Islamitische Staat?

Wat wij westerlingen vinden van Islamitische Staat mag voor de hand liggen: er is woede en volledige afwijzing. Maar hoe zit dat precies in de islamitische wereld? Keurt deze IS ook af en, nog interessanter, beschouwt ze de aanhang van IS als moslims of niet? Onderstaand een aantal reacties:

* In december 2014 bracht de Egyptische religieuze universiteit Al-Azhar een verklaring uit waarin zij stelde dat Islamitische Staat uit criminelen bestaat (overigens samen met ‘seculieren’ en ‘zionisten’), maar ze weigerde te stellen dat daarmee de aanhangers van Islamitische Staat ook geen moslims zijn.

* Een resolute veroordeling van Islamitische Staat is uitgedrukt op de website www.lettertobaghdadi.com waar een open brief ondertekend kan worden bestaande uit 24 allerlei theologisch gefundeerde verklaringen tegen Islamitische Staat.  De website is door velen ondertekend, de meesten naar het lijkt moslim geleerden, vertegenwoordigers en individuen, maar ook van instituten en verenigingen. Interessant genoeg gaat het document niet in op de vraag of Islamitische Staat militanten wel of geen moslims zijn, maar gezien het feit dat de brief met zijn 24 verklaringen duidelijk wil maken  waar islam (niet) voor staat, kan met enige zekerheid worden geconcludeerd dat het aanhangers van Islamitische Staat beschouwt als moslims.

* Verder is er de fatwa van ‘meer dan 1.000 Indiase islamitische geleerden tegen de leider, strijders, en volgelingen’ van Islamitische Staat. In de fatwa veroordelen zij de interpretatie van islam volgens Islamitische Staat en de vreselijke acties die zij uitvoeren in het bijzonder. Maar de fatwa bestrijdt niet dat de strijders van Islamitische Staat moslims zijn.

* De pan-islamitische politieke partij Hizb ut-Tahrir verklaarde dat veel meer nodig is voor de stichting van het kalifaat dan een enkele aankondiging. Rachid al Ghannouchi, leider van de Nahda partij in Tunesië veroordeelde ook de aankondiging van de stichting van het kalifaat en noemde de acties van Islamitische Staat ‘roekeloos’^. Een volgende interessante opmerking over de aard van Islamitische Staat komt van Sjeik ‘Aadel Al-Kalbani, oud-imam van de Grote Moskee in Mekka, die verklaarde dat ‘Islamitische Staat het resultaat is van de salafistische versie van Islam’, en dat daarom, verrassend genoeg, de salafistische interpretatie van islam aan verandering onderhevig zou zijn. ‘ISIS’, stelde de oud-Imam, ‘is een waar product van salafisme, en we moeten er met volle transparantie mee omgaan’.

De enkele oordelen en veroordelingen die ik hier heb aangehaald, er zijn er veel meer maar ruimte ontbreekt om ze alle te behandelen. spreken voor zich: Islamitische Staat is, in ruime en enge zin, zeker geen goede reflectie van wat islam zou betekenen, maar leiders, volgelingen, en militanten van Islamitische Staat worden niet beschouwd als niet-moslims.

De Islam van Islamitische Staat wel of niet islam?

Toch wil me wagen aan de vraag of de islam van IS wel of geen vorm van islam is; dat is ten slotte ook het onderwerp van deze serie. Ik beschouw mezelf niet als autoriteit om te bepalen of Islamitische Staat wel of geen variant van islam is, in de zin dat mijn oordeel uitmaakt voor moslimgelovigen. Maar ik voel wel de behoefte om met mijn eigen oordeel te komen omdat ik er ook bewust naar streef om bij te dragen aan het debat over de aard van Islamitische Staat.

Islamitische Staat bracht een document uit genaamd Dit is onze Aqeeda en Dit is onze Manhaj: Islam 101 volgens de Islamitische Staat^.. Hierin beschrijft het zijn islam. Enfin, het basisprincipe van islam is uiteraard dat er slechts één God is (Islamitische Staat noemt dit godheid in het document) en dat Mohammed Zijn profeet is, of in de woorden van de Aqeeda:

‘Wij geloven dat God Almachtig en Verheven is in Zijn Grootheid, en er geen godheid is buiten Hem, en niemand heeft het recht om aanbeden te worden behalve Hij, bevestigend voor Hem- de Verhevene- wat de woorden van Tawheed[i] hebben bevestigd, afgoderij[ii] en  laster wegnemend van Hem. Dus wij getuigen dat er geen godheid is behalve God alleen, zonder gelijke voor Hem, en dat dit het eerste en laatste principe van de religie is, haar buitenste en binnenste’.

‘En wij geloven dat Mohammed (SAWS) de Boodschapper van God is voor alle creaties- mens en djinn- en men moet hem volgen en hij zal gehoorzaamd worden in alles wat hij heeft opgedragen, en hij zal geloofd worden en men moet zich aan hem onderwerpen in alles wat hij heeft gebracht. En wij omarmen de noodzaak van de woorden van de Almachtige wat dit betreft: “Want nee, bij uw Heer, zij zullen niet geloven totdat zij uw oordeel zoeken in alles waarover zij het met elkaar oneens zijn, en geen misnoegen vinden in wat u geoordeeld heeft en zich welwillend onderwerpen.” – Nisa 65 [Koran 4:65]’.

Er zullen ter wereld nauwelijks moslims zijn, laat staan moslimheersers en -autoriteiten, die het oneens zullen zijn met deze citaten. Het document zegt verder dat ‘de Koran het woord is van God’ en ‘dat de Soenna de tweede inspiratie is en dat het de Koran verduidelijkt en uitlegt’, wat impliceert dat alle instructie in de Koran en Soenna gehoorzaamd moet worden. Hier opnieuw zal geen enkele moslim bezwaar hebben tegen deze uitspraken. Die elementen zijn cruciaal voor moslims en voor de vraag of een persoon moslim is of niet. Vanuit deze perspectieven kunnen we concluderen dat Islamitische Staat’s aanhangers moslims zijn en belangrijker, dat hun interpretatie van islam een echte variant van islam is. Het document noemt ook het principe van takfier en interessant genoeg is hun advies om het toe te passen met beleid en niet te snel:

‘Dus wij spreken geen takfier uit over iemand van de monotheïsten of over diegenen die bidden tot de qibla van de moslims voor zonden zoals ontucht, alcohol drinken, en diefstal-..’

Toch, en we weten uit Dabiq, de glossy van IS, dat Sjiieten zeker worden afgewezen:

‘De Sjiieten zijn onder ons een sekte van afgoderij en afvalligheid …

Jihad wordt geïnterpreteerd als een fysieke strijd tegen de vijanden van God of in de woorden van het document:

‘En elke gelovige moet jihad strijden tegen de vijanden van God Almachtig zelfs wanneer slechts één overblijft.’

De extreme vijandigheid en de oproep om de vijanden te ‘haten’ is ook typisch voor de interpretatie van islam volgens Islamitische Staat:

‘En wij zijn trouw aan de beschermers van God Almachtig en steunen hen terwijl wij rancuneus doen tegen God’s vijanden en hen haten. En wij dissociëren ons van, verzaken en verklaren tot ongeloof elk pad dat niet het pad van islam is, dat voortzettend -het pad van het Boek en Soenna- terwijl wij het pad van innovatie en fout vermijden.’

Welnu, de open veroordeling van Sjiieten is karakteristiek voor Islamitische Staat, maar we vinden deze veroordeling in mindere krachtige termen ook terug in de salafistische en Wahhabitische islam. Zij zijn in dat opzicht niet ongebruikelijk. De interpretatie van jihad als een fysieke strijd tegen de vijand van islam is gedeeltelijk onderdeel van islamitische scholen. Het verschil is dat de islamitische scholen onderscheid maken tussen twee soorten jihad, de grote jihad tegen het vlees, een spirituele strijd, en de kleine jihad, de fysieke strijd. Islamitische Staat maakt dit onderscheid niet en heeft meer dan eens duidelijk gemaakt dat islam geen vrede is maar oorlog.

Islamitische Staat: niets nieuws onder de zon

Dit overzicht van argumenten voor en tegen Islamitische Staat’s variant van islam laat zien dat er verschillen zijn tussen deze en andere vormen van islam, maar alle keuzes die Islamitische Staat maakt in haar interpretatie van islam zijn bekend in deze andere vormen van islam. Vrijwel niets essentieels is echt nieuw, bid’a in islamitische termen. Integendeel. Een volgend argument dat de bewering ondersteunt dat Islamitische Staat een legitieme vorm van islam is, is dat het regelmatig verwijst naar islamitische denkers zoals Ibn Tajmijja (1263-1328), ook regelmatig geciteerd in salafistische kringen; Ibn Kathir (1300-1373); Ibn Qudāmah (1147-1223); Ibn Hazm (994-1064); de hadith collectie van Bukhari (810-870), die van Thirmidhi (824-892) en Muslim (817-874).

Enfin, Ibn Tajmijja kan als fundamentalistisch gelabeld worden, maar Ibn Kathir en Ibn Hazm kunnen geclassificeerd worden als wat we vandaag de dag vertegenwoordigers van gematigde islam zouden noemen. We zien dus dat Islamitische Staat gebruik maakt van dezelfde bronnen van islamitische autoriteiten als veel andere stromingen binnen islam doen. En dit is natuurlijk logisch aangezien Islamitische Staat de erkenning en goedkeuring van alle moslims ter wereld zoekt. Deze geslepen strategie lijkt goed te werken want in geen enkele instantie trof ik verklaringen aan die niet alleen de islam van Islamitische Staat veroordelen, maar bovendien haar volgelingen als niet-moslims classificeren. Dat is, zoals blijkt, een brug te ver.

Contre coeur: IS is een vorm van islam maar niet de ware

Uiteindelijk concludeer ik dat de islam van Islamitische Staat een vorm van islam is, maar wat mij betreft niet de ware. Dat laatste kan ik eenvoudigweg niet uit mijn pen krijgen.