Sinan Can is onderzoeksjournalist voor BNNVARA. Hij was in het voorjaar te zien als een van de kandidaten in het populaire programma Wie is de Mol? Recent werd zijn documentaire De klas van Elias uitgezonden door de NPO. Voor zijn optreden in dit tweeluik en de documentairereeks Voorbij de grenzen van Saoedi-Arabië (2019) is hij genomineerd voor de prestigieuze Zilveren Nipkowschijf, die in juni zal worden uitgereikt.

In de levensfilosofie van Can zijn intenties belangrijker dan handelingen, omdat het hart en alles wat het omvat hierin leidend is. Hij toont zich dan ook een ware zendeling van de liefde.

Zuil 1: de geloofsbelijdenis (shahada)

“Er zijn drie dingen die alle moslims binden: het geloven in God, het geloven in de boodschapper en het geloven in de boodschap. Hoe je het verder invult, that’s your thing.

Wat mij vaak stoort aan veel religies, maar ook aan ideologieën, is dat ze zich opstellen als de ware en deze ook als zodanig willen opleggen aan anderen. Terwijl ik juist vind dat al die kleuren mooi zijn. Die diversiteit vind ik ook terug binnen het soefisme. Er is geen zendings- of bekeringsdrang. Het is puur zoals mensen dat zijn, zoals de natuur dat ook is. In het bos zijn ook niet allemaal dezelfde bomen en dezelfde plantjes. Ook dat ene lelijke plantje hoort erbij. Ook al bevalt het je niet.

Ik ben tegen het idee dat we een soort van homogene samenleving moeten creëren. Als God dat zo bedoeld had, dan had Hij iedereen moslim gemaakt. Maar zo werkt het niet. Het leven is namelijk een zoektocht.

Het gaat erom je ego zo klein mogelijk te houden, kritisch naar jezelf te zijn, te erkennen dat je af en toe hypocriet bent, en te accepteren dat niemand perfect is. Het bijzondere hieraan is dat je niet oordeelt over een ander maar de focus op jezelf legt. Door dienstbaar te zijn en anderen voorop te plaatsen, houd je je ego in toom. Dat is moeilijk in een individuele samenleving als deze, waarin je moet presteren en vooral jezelf moet laten zien. Maar het kan wel.”

Je hebt als journalist een hoop ellende gezien in oorlogsgebieden, zoals in Syrië, Afghanistan en Irak. Toch geloof je nog in de goedheid van de mens terwijl sommigen zelfs het bestaan van God in twijfel zouden trekken. Waar komt dat vandaan?

“Juist het geloof in God en liefde voor de mens houdt me op de been. En het geloof dat er nog genoeg goede mensen zijn die zich tegen onrecht verzetten. Ik denk dat het anders niet te doen is.

De aanwezigheid van God en het kwaad in de wereld kan naast elkaar bestaan. Het is aan ons mensen om te kijken waar we staan in het leven en waar we het verschil kunnen maken. Het is belangrijk dat dit de mooie rechtvaardige wereld blijft waarin jij als individu aan de goede kant probeert te staan. Dat is de kant van het geweten, van de barmhartigheid, van de vergevensgezindheid en de verzoening.

Mensen doen elkaar inderdaad ellende aan. Maar ieder mens kan het verschil maken. Dat zit soms gewoon in het aardig doen naar mensen. Het zit niet alleen in grootse, heldhaftige dingen, maar juist in de kleine dingen.”

Heb je wel eens gesprekken met God over het kwaad in de wereld?

“Jazeker, maar soms meer in verwijtende zin. Over waarom Hij dit toelaat. Maar het is meer uit frustratie en onmacht. Uiteindelijk kom ik in mijn hotelkamer wel weer tot bezinning en dan denk ik toch weer dat dit is wat mensen elkaar aandoen. Het is voor ons een test die bepaalt waar we moeten staan in het leven. Dat is soms een harde les. Hij laat het aan ons over. Hij heeft ons kracht en moed gegeven. We hebben hersenen, een ziel en een geweten. Daarmee moeten we het examen afleggen dat leven heet.”

tank-1063755_1920
Beeld door: Pixabay

In ‘Onze missie in Afghanistan’ (2016) kom je zittend in een tank midden in een vuurlinie terecht. Jullie worden beschoten door de Taliban. Heb je op dat of enig ander moment de shahada uitgesproken of gebeden omdat je dacht dat je laatste uur geslagen heeft?

“Ik heb me zeker gericht tot Allah in die tank, voor een veilige afloop. Niet zozeer voor mezelf maar voor de crew, omdat ik natuurlijk hoopte dat hen niets zou overkomen. Dat zou voor mij niet te verkroppen zijn, dat ik ze meesleur het avontuur in en dat zij zouden omkomen.

We zijn er gelukkig heelhuids vanaf gekomen, maar er zijn toen wel veertien mensen omgekomen. Tien Talibanstrijders en vier Afghaanse militairen. Vervolgens kwam de commandant me lachend vragen of ik bang was. Ik was niet bang voor mezelf, maar wel verdrietig dat zoveel mensen zijn omgekomen. Dat betekent dat er veertien families te horen zouden krijgen dat hun zoon niet terug komt. Dus ik was verontwaardigd dat die commandant er stoer over deed. Het is daar zo normaal geworden dat een mensenleven geen waarde meer heeft. Dat zijn van die moeilijke momenten waarbij je je sneller tot de Schepper richt.”

Hoe houd je het leven luchtig voor jezelf?

“Door het werk van Rumi te lezen. Als ik op reis ben, neem ik altijd een deel mee van zijn meest bekende werk, de Masnavi. Deze bestaat uit zes delen. Het zijn verzen waarin Rumi God prijst.

Als ik op reis ben voor mijn werk dan begin ik iedere draaidag vol hoop, en kom ik vervolgens ’s-avonds met een gebroken hart terug in het hotel. Dan draai ik de deur op slot om Rumi te lezen. Dat gaat altijd met veel huilen gepaard. Daar schaam ik me niet voor.

Als je de hele tijd op zoek bent naar hoopvolle verhalen, en je komt iedere keer terug met vooral ellendige verhalen, dan moet je dat zien te verwerken door te lezen of door muziek te luisteren. Anders houd je het niet vol. Rumi en zijn liefde voor de schepper en de schepping dat helpt mij heel erg en het standvastig geloof dat er goedheid is en kracht die zich altijd tegen het kwade zullen weren.”

Lees je ook wel eens uit de koran?

“In de Masnavi wordt de koran op een mooie manier uitgelegd. Dus voor mij komt dat op hetzelfde neer. Heb je de film Monsieur Ibrahim et les fleurs du Coran (2003) met Omar Sharif wel eens gezien? In die film heeft Ibrahim (Sharif) het over zijn koran. Daar bedoelt hij mee: de koran zoals hij hem leest en wat hij er uit haalt. Op een hele toegankelijke manier wordt het soefisme uitgelegd. Daarom vind ik de film ook zo leuk. Het soefisme is allesbehalve show. Soefisten lopen er niet mee te koop dat ze soefist zijn. Ik doe dat wel, omdat ik hoop dat mensen erdoor geïnspireerd raken of getroost.

Zo werd ik een keer uitgenodigd bij De Wereld Draait Door om het over Rumi te hebben. Sommige mensen vroegen mij waarom ik aan tafel schoof omdat de aanleiding de zangeres Beyoncé was, die een van haar kinderen naar hem heeft vernoemd. Dat vonden ze niet relevant. Maar het gaat wel om prime time Nederlandse televisie, waar anderhalf miljoen mensen naar kijken. Als ik Rumi onder de aandacht kan brengen bij een groter publiek, dan ‘prostitueer’ ik me er graag voor.”

Dus er schuilt stiekem wel een zendeling in jou?

“Ja een zendeling van de liefde (lacht). Net zoals Rumi en de soefimeester Hadji Bektasj die de ‘Sultan van de Harten’ wordt genoemd. De liefde bij hen staat zo centraal. De liefde voor de Schepper en de schepping. Liefde voor eigenlijk alles waar leven in zit. Ook in een boterbloem.”

pray-3236120_1920-1
Beeld door: Pixabay

Zuil 2: het gebed (salat)

“Het gebed is geen dagelijks ritueel voor me. Ik zit gewoon heel anders in het geloof dan veel medemoslims. Het soefisme is een spirituele geloofsrichting die heel erg met de tijd meegaat. Het is niet sektarisch. Het overstijgt de verschillen. Centraal staat het hart als opslagplaats voor kennis en emoties. Daar komen de intenties uit voort. Voor mij zijn die intenties belangrijker dan de handelingen.

Het gaat mij om de kern van de koran. Er is een overlevering waarbij de profeet Mohammed gezegd zou hebben: ‘Ik heb liever dat je één dag integer leeft, dan dat je dertig jaar bidt.’ Dat is wat mij interesseert. Dat je net als de profeet van mensen houdt. Dat je rechtvaardig bent naar anderen toe en streng bent voor jezelf. Dat zijn dingen uit de zevende eeuw die tijdloos zijn en universeel en die je mee kan nemen naar deze tijd.

Als mensen wel gelukkig worden door heel strikt naar de regels te leven, dan moeten ze dat zelf weten. Ik zal er niemand op veroordelen. Als we vrij willen zijn in de manier waarop we ons leven willen invullen, dan moeten we dat ook een ander gunnen.

Waar ik echter moeite mee heb, is dat we de pluriformiteit binnen onze eigen  geloofsgemeenschap niet erkennen. Zo krijg ik wel eens naar mijn hoofd geslingerd dat het soefisme buiten de islam staat. Prima als mensen dat denken, maar laten we daar alsjeblieft op een respectvolle en liefdevolle manier over discussiëren en accepteren dat er mensen zijn, die vinden dat het wèl de kern is van de islam.

Als je kijkt naar islamitische geschriften uit de twaalfde of dertiende eeuw, dan zie je dat er toen wel veel meer ruimte was voor discussie en het kritisch bevragen van het geloof op een zodanige manier, dat als je dat nu zou doen je waarschijnlijk in een gepantserde auto zou moeten rondrijden.”

Rumi prees God in zijn gedichten. Hoe prijs jij God?

“Door zo integer mogelijk te leven met een moreel kompas. Door de schepping, de mens te waarderen en die lief te hebben. Het is niet voor niets dat er in de koran staat dat Allah de mens schiep en aan zijn engelen vroeg te knielen voor de mens. Hoe kun je nou van de Schepper houden, als je niet van zijn schepping houdt, ongeacht kleur en geloof? Een zuiver mens is een zuiver mens voor Allah. Daar geloof ik echt in. Ook als deze niet gelovig is.”

people-850097_1920
Beeld door: Pixabay

Zuil 3: de armenbelasting (zakat)

“Ik kom uit een links activistische familie waarin iets voor de samenleving doen heel belangrijk is. Ik doe dat door middel van de journalistiek. Ik heb in mijn opvoeding meegekregen dat je altijd op moet komen voor de kwetsbaren in de samenleving en dat je de wereld wat eerlijker en rechtvaardiger moet maken. Dat je moedig moet zijn en soms offers moet brengen. Ik kan wat dat betreft wel zeggen dat ik leef voor het in dienst staan van een ander.

Ik zeg wel eens dat als de profeet Mohammed nu zou hebben geleefd, hij waarschijnlijk een socialist zou zijn geweest.

Er zijn mensen die zeggen dat de vijf zuilen heilig zijn. Maar ik vind alles wat met de mens en menselijkheid te maken heeft heilig. Persoonlijk vind ik de hadj niet zo belangrijk. De zakat des te meer. Dat gaat namelijk over eerlijk delen. Ik zeg wel eens dat als de profeet Mohammed nu zou hebben geleefd, hij waarschijnlijk een socialist zou zijn geweest.

Bij de hadj zie je dat aspect op zich ook wel terug in bedevaartgangers die op dezelfde manier gekleed gaan zodat er geen onderscheid is tussen arm en rijk. Maar dat staat weer in schril contrast met de extreme rijkdom van de oliesjeiks.

Dit geeft aan hoe pragmatisch mensen zijn. Hoe ze religie door de eeuwen heen zo’n twist hebben gegeven om dingen te vergoeilijken. Ze verwijzen naar hadieths waarvan de authenticiteit te betwisten valt. De profeet heeft geen hadieths nagelaten, maar wel een koran. Dat is de kern. Natuurlijk is een overlevering ook nodig om de context te begrijpen. Ik zeg niet dat we ze allemaal overboord moeten gooien, maar het zijn er wel twintigduizend, waarvan een aantal vierhonderd jaar na dato pas zijn verschenen. Ik zou graag zien dat moslims dubieuze overleveringen wat explicieter in twijfel trekken.

ramadan-2715812_1920
Beeld door: Pixabay

Zuil 4: het vasten in de maand Ramadan (sawm)

Hoe kijk jij aan tegen het vasten?

“Voor mij heeft het vasten zijn kracht en waarde verloren. Daar waar het oorspronkelijk bedoeld is om tot bezinning te komen en te sympathiseren met de armen, wordt er nu een hele dag gevast om vervolgens bij zonsondergang te gaan zitten aan een groot banket, waarvan je misschien een groot deel weggooit. Maar dat is niet de manier waarop armen leven. Dan zou je in de avond namelijk ook sober moeten eten. Ik doe niet mee met het vasten. Zoals ik al zei ik ben meer van de intenties dan van de handelingen.

Ik hou van lekker en overvloedig eten. Dat mag ook wel minder. In dat opzicht vind ik het vasten niet verkeerd. Maar als ik de gedachten van de ramadan erbij neem, dan zie ik liever dat men over de gehele linie duurzamer leeft. Niet alleen in deze maand, maar het gehele jaar door.

Waar ik heel recalcitrant van word is de gedachte dat de ramadan je zou zuiveren van de zonden die je hebt begaan. Dat je door te vasten pluspunten kunt gaan scoren.

We moeten stoppen met de gedachte dat we kunnen leven als een beest en vervolgens gezuiverd worden door te vasten en op bedevaart naar Mekka te gaan. Zo zuiver je jezelf niet.

In het soefisme wordt ook duidelijk gezegd dat wie goed doet, goed krijgt. Maar wat is goed als je het daar voor doet?

We moeten stoppen met de gedachte dat we kunnen leven als een beest en vervolgens gezuiverd worden door te vasten en op bedevaart naar Mekka te gaan. Zo zuiver je jezelf niet. Dat doe je door het goed te maken met mensen die je onrecht hebt aangedaan en je daarmee te verzoenen.”

Is dat genoeg boetedoening?

“De moeite die ik heb met boetedoening is dat het in veel religies de hele tijd gaat over straffen, over de hel en over slechte karma en dat soort dingen. Maar het moet veel meer gaan over dat je er lessen uittrekt, jezelf betert en weet waar je als individu staat.

Er zijn soms ook omstandigheden die mensen dwingen tot verkeerde beslissingen en foute dingen. Ik ken mensen die zich uit wraak hebben aangesloten bij IS. Zo kwam ik een man tegen in Fallujah (Irak) die zijn vier kinderen heeft moeten begraven. Zijn meest dierbare bezit. Hij vertelde me dat hij de hele wereld in brand wilde steken en laten vergaan. Hij had niets meer om voor te leven. Het enige wat hem op de been hield was wraak.

Ik zei hem dat ik liever had willen horen dat het liefde voor de mensheid is, wat hem op de been houdt, zodat zijn ziel geen donker randje zou krijgen. Dat je slechte mensen alleen maar kan bestrijden met goedheid en niet met wraak. Want het probleem in het Midden-Oosten is dat mensen wraak nemen op elkaar en er zo geen einde komt aan het geweld. Voor mij is dat heel rationeel, maar hij is degene die vier kinderen heeft moeten begraven. Hij zei: ”Ik heb geen toekomst meer, want mijn kinderen zijn er niet meer. Mijn heden is vernietigd want ik leef met die pijn. Het verleden is ook vernietigd, want de hele stad ligt in puin.”

hajj-66986_1920
Beeld door: Pixabay

Zuil 5: de bedevaart naar Mekka (hadj)

In je documentaire ‘Voorbij de grenzen van Saudi-Arabië’ (2019) maak je gebruik van de mogelijkheid om de umra, de kleine bedevaart, te verrichten. Hoe was dat?

“Ik vond het niet zo bijzonder. De commercialisering heeft er erg toegeslagen en er hangt een show om heen. Daarnaast zijn sommige Saoediërs ook nog eens onvriendelijk naar de mensen toe. Je ontvangt moslims van over de hele wereld in twee steden (Mekka en Medina) die voor hen heel bijzonder zijn. Er zijn mensen die hun hele leven geld sparen om die ene sublieme reis te maken. Dan hoor je je ook als gastheer te gedragen.

Wat me ook tegen de borst stuitte is de mogelijkheid van een VIP umra of VIP hadj. Dat is een luxe bedevaart waarbij je overal naar toe gereden wordt en waarbij je vanuit een toren kan neerkijken op al die mensen.

Door de verhalen van mijn grootvader in mijn jeugd, had ook ik een mythisch beeld van de bedevaart. Ik zocht er het spirituele maar dat heb ik er niet gevonden.

Door de verhalen van mijn grootvader in mijn jeugd, had ook ik een mythisch beeld van de bedevaart. Ik zocht er het spirituele maar dat heb ik er niet gevonden. De tawaf, de rondgang rondom de Kaa’ba, vond ik wel erg bijzonder. De gedachte is om samen, rijk en arm, vrouw en man, jong en oud, komend vanuit alle continenten, als gelijken die rondgang te maken. Daar schuilt een hele mooie gedachte achter, namelijk dat we allemaal gelijk zijn in de ogen van Allah.”

Wat neem je – tot slot – mee terug van de reizen die je maakt?

“Ik neem verdrietige maar ook hoopvolle verhalen mee terug. Die verhalen vertel ik aan de lopende band hier in Nederland. Omdat ik hoop dat het anderen net zo zal raken als het mij geraakt heeft. We hebben vaak geen idee wat voor strijd mensen moeten leveren voor vrijheid, omdat alles hier zo vanzelfsprekend lijkt.

In Saudi-Arabië vechten vrouwen als leeuwinnen voor elke millimeter vrijheid. Daar zitten activisten tussen die zich al dertig of veertig inzetten voor het opheffen van het rijverbod. Die worden opgepakt omdat Bin Salman de ‘verlichte’ leider tegen het Westen zegt dat het verbod is opgeheven omdat hij het de vrouwen gunt, en niet omdat die vrouwen er zo lang voor gestreden hebben. Het is alleen maar voor de bühne, anders zouden deze vrouwen niet onder de valse beschuldiging van spionage worden opgepakt. Maar deze vrouwen zijn door de angstbarrière gebroken. Die zijn niet meer tegen te houden.

Daarom vertel ik ook regelmatig dat het decennium van de vrouw is aangebroken. Er gaat verandering komen. Daar ben ik van overtuigd. De vrouw staat aan de wiel van die verandering. Zij is mijn grote hoop. Zeker in het Midden-Oosten.

De tijd is rijp voor vrouwelijk leiderschap. Kijk maar naar de premier van Nieuw-Zeeland, wat voor een karakter zij heeft, en wat voor leiderschap zij toont. Het is integer, met het hart, empathisch en verzoenend. Daar kun je alleen maar diep voor buigen.”

U kunt gratis verder lezen

Klik deze melding weg via het kruisje. Maar goede artikelen schrijven kost geld. Steun daarom onze schrijvers en word al vanaf € 5 per maand Vriend/in van Nieuw Wij.

Ik lees eerst het artikel verder.
Maria Bouanani

Maria Bouanani

Schrijver

Maria Bouanani studeerde Franse Taal en Cultuur aan de Faculteit Letteren van de Universiteit Utrecht. Voor Nieuw Wij schrijft ze …
Profiel-pagina
Al 4 reacties — praat mee.