In de aankondiging van de voorstelling staat dat Mijn (Bij)Vrouw een ode is aan de polygamie. Hoezo een ode aan de polygamie? Tijdens de try-out leken voor mij de twee vrouwen niet zo gelukkig.
“Het is niet zozeer een ode aan de polygamie, al staat dat inderdaad op de poster, maar het is eigenlijk een ode aan de polyamorie. In de Griekse mythologie staat al dat de mens pas één wordt als hij een partner heeft gevonden. Een mens alleen is maar een half mens. Maar in deze voorstelling gaat het erom dat Walter, of soms meer in het algemeen, een man, niet één persoon nodig heeft om heel te worden, maar twee personen. Hij wil wel bij één persoon zijn, maar dat is niet genoeg voor hem. En dus neemt hij er iemand bij.”
Hoe is het verhaal voor deze voorstelling tot stand gekomen?
“Ik haal de inspiratie uit het Caribisch gebied. Net als overal komt daar overspel voor. Het wordt min of meer gedoogd. Iedereen binnen de gemeenschap weet dat er overspel is, maar er wordt niet over gepraat. Het grappige is dat de binnenvrouw, zoals de eerste vrouw van de man heet, vaak wel vermoedt dat er een buitenvrouw is, terwijl de gemeenschap het al lang weet, maar hier niks over zegt. Pas na verloop van tijd komen de binnenvrouwen er achter.
Ik wilde weten hoe die binnenvrouwen dit ervaren. Ik heb daarom binnenvrouwen uit Curaçao, Suriname en Nederland geïnterviewd. Er zaten een paar opmerkelijke overeenkomsten tussen deze vrouwen. Alle vrouwen die ik sprak, waren bij hun man gebleven; sommige uit financiële redenen, andere vanwege de kinderen, maar sommige ook uit liefde. Ook hadden deze vrouwen allemaal een onuitgesproken pijn. Ze willen de enige, de ware zijn voor hun man, maar dat zijn ze niet langer. Ze moeten die plaats delen met de buitenvrouw. En dat doet pijn.”
In de voorstelling geef je dit vorm als een Griekse tragedie. Desondanks noem je het een ode aan de polygamie. Dat is ironisch te noemen. Of wil je hiermee aangeven dat polyamorie natuurlijk is, maar dat monogamie zo in onze cultuur is verankerd dat we automatisch dat stramien volgen?
“Met deze voorstelling onderzoek ik inderdaad in hoeverre monogamie nature of nurture is. Ik denk dat vrouwen meer op de gevoelslijn zitten dan mannen en dat mannen vaker lust en liefde scheiden. Mannen denken praktischer, zijn ook naïever. Ze kunnen hun ding ergens insteken en daarbij helemaal niet denken aan hun andere vrouw. Ze hebben met het vreemdgaan soms geeneens kwade bedoelingen.
Een voorbeeld uit mijn eigen leven: mijn zus had een vriend die ze bijna dagelijks zag. Die vriend was getrouwd, maar dat hij gehuwd was, hield hij verborgen voor mijn zus. Uiteindelijk kwam ze er toch achter. Over deze leugen waren ze heen gekomen en gingen door met elkaar. Ik denk dat polyamorie mogelijk is en dat het van nature voorkomt, ook al leert onze cultuur ons iets anders.”
Toch zijn er genoeg vrouwen die de man de deur wijzen als hij vreemd gaat. Of is dat in het Caribisch gebied anders?
“Er zit inderdaad wel een verschil tussen de vrouwen in het Caribisch gebied en de vrouwen hier in Nederland. In het Caribisch gebied is het algemeen bekend dat er overspel is en dat mannen er twee vrouwen op na kunnen houden. Natuurlijk hoopt een vrouw dat haar man dat niet zal doen, maar als het dan toch gebeurt, is het niet zo’n grote shock. Ze voelt het vaak al aankomen. En doordat het algemeen bekend is, is het ook makkelijker om er mee te dealen.
Hier gedogen we het absoluut niet. Het leven wordt zo ingericht dat er van overspel geen sprake mag en kan zijn. Het perfecte leventje, de perfecte relatie moet hoog gehouden worden. Praten over zoiets als overspel, of een bijvrouw, past daar niet in. Als het dan toch gebeurt, komt de klap veel harder aan en is de pijn veel heftiger. Nederlandse vrouwen zijn wat dat betreft kwetsbaarder dan Caribische vrouwen.
Doordat Caribische vrouwen ‘beter voorbereid zijn’, en dus beter op de been blijven als dit gebeurt, kunnen ze ook beter ‘wraak’ nemen op hun man. Caribische vrouwen hebben een chantagemiddel in handen. Ze kunnen het leven van hun man tot een hel maken. Het verraad van hem wordt tegen hem gebruikt. Uit de gesprekken die ik ter voorbereiding heb gevoerd, maak ik op dat mannen dan vaak eieren voor hun geld kiezen en de tweede vrouw laten zitten.”
Welke argumenten heb je nog meer voor de stelling dat we van nature polyamoreus zijn?
“Nou, als je kijkt naar het dierenrijk, dan zijn er maar een paar diersoorten die monogaam zijn. Ieder mens begeert. Van bovenaf wordt ons opgelegd dat we maar één persoon mogen begeren. Maar als ik om me heen kijk, denk ik ‘die is leuk, en die ook, en die is interessant’. Die verleiding sluimert bij de meesten van ons. Sommigen kunnen helemaal berusten in monogamie, maar hoeveel mensen zeggen wel niet ‘ik wil flirten’, ‘ik wil die energie voelen’? En dat zeggen ze ook als ze een relatie hebben. Het maakt het leven een stuk sprankelender en spannender.”
Vraagt polyamorie dan niet om een andere definitie van de liefde? Wij zeggen vaak dat de liefde van een vriendschap niet concurrerend is, maar de liefde van een relatie wel. Met andere woorden, je kunt wel meerdere vriendschappen hebben, maar niet meerdere partners.
“Liefde. Arthur Japin heeft hier een mooi verhaal over. Hij leeft in een driehoeksverhouding. Toen hij dit aan zijn moeder vertelde, zei zijn moeder: ‘Ik begrijp dat wel. Toen je zus werd geboren, voelde ik “er is niemand van wie ik meer kan houden dan van haar”. Maar toen kwam jij en voelde ik net zoveel liefde voor jou.’
Maar we worden zo snel jaloers. Dat is het probleem. In de jaren ’80 zong Sting dat houden van iemand betekent dat je iemand kunt loslaten, dat je hem niet bezit. Dit is een mission impposible voor ons. En hierdoor verandert de liefde in een killer. Van de liefde worden we of intens gelukkig of intens verdrietig.
Ik ervoer dit in een relatie die ik op mijn dertigste had met een 22-jarige jongen. Ik was zijn eerste ervaring. Ik heb hem weggestuurd met de woorden ‘ga ervaring opdoen’. Het maakte mij echt niet uit dat hij ging, maar hij wilde niet. Toen ik de relatie beëindigd had, zag ik wat voor killer de liefde kan zijn. Hij is daar bijna aan onderdoor gegaan.”
Met al jouw argumenten voor de nature van polyamorie, vraag ik me af of Nederland nog wel zo monogaam is als de regels ons voorschrijven.
“Nederland is zo hypocriet. We zijn het enige land waar Second Love adverteert. Toen ik onderzoek deed voor deze theatervoorstelling kwam ik in een enorme subwereld terecht: Second Love, heel veel polygamie clubs, 3nder (Tinder voor trio’s, red.). Deze subwereld voedt de onbewuste gevoelens voor andere personen dan je eigen partner.”
Is Mijn (Bij)Vrouw dan te interpreteren als een maatschappijkritiek?
“Ja, zowel op de Nederlandse samenleving als op de Caribische cultuur. Ik zeg wel eens dat mijn stukken twee kanten opsnijden. Mijn kritiek op de Nederlandse cultuur is dat Nederlanders met de mond belijden dat je maar één partner mag hebben, maar dat ze vervolgens er wel allemaal verschillende partners op na houden. Het verschil tussen zeggen en doen zie je op zoveel fronten. We zeggen bijvoorbeeld dat Amerikanen achterlijk zijn, maar tegelijkertijd nemen we wel veel van hen over. Het zelfreflecterend vermogen van Nederlanders is beperkt. Met kritiek kunnen we moeilijk omgaan.
Aan de mannen uit het Caribisch gebied wil ik de vraag voorleggen of zij weten wat ze een vrouw aandoen. En de vrouwen wil ik voorhouden dat als je te lang je problemen, verdriet en woede binnenhoudt, het dan als kanker wordt. Het moet geuit worden. Anders loopt het net zo af als in de voorstelling…”
Theatergezelschap VIG speelt Mijn (Bij)Vrouw van 15 oktober t/m januari 2017 in verschillende theaters door het hele land. De voorstelling is ook als schoolvoorstelling te boeken. Kijk voor meer informatie op www.raymisambo.nl.
In de serie Nieuwwij in bed met… verschenen eerder:
– Nieuwwij in bed met Jaqueline Snelder
– Nieuwwij in bed met Boris van der Ham
– Nieuwwij in bed met Esther Kaper
– Nieuwwij in bed met Geert Kimpen
– Nieuwwij in bed met Simon Buschman
– Nieuwwij in bed met Kaouthar Darmoni