We laten in drie afleveringen presentator Richard, een verklaard atheïst, zich buigen over de Reformatie. Hij heeft zijn scepsis tegenover hedendaagse uitingen van het christendom herhaaldelijk geuit. Hij gaat logeren bij een vrijgemaakt-gereformeerd gezin met vijf kinderen. Niet alleen om hen te leren begrijpen, maar ook om kritische vragen te stellen. Ondertussen komen er praatwolkjes van het ‘Panel van Honderd’ in beeld, een groep betrokken kijkers die direct op de getoonde beelden reageren.

Taboe

Het programma begint losjes. Bij de Fit for Free spreekt Richard met een vriendenclub van gereformeerde jongens, die daar wekelijks aan de conditie werkt.
‘Moeten jullie elke zondag naar de kerk?’ vraagt hij hen.
‘Nee,’ antwoordt er een, ‘dat is geen kwestie van moeten. We willen er graag heen en dus gaan we.’
‘Wat nu als je wilt stoppen met geloven, kan dat?’
‘Dat is niet aan de orde,’ antwoordt de jongen. ‘God is realiteit in mijn leven, stoppen met geloven is ondenkbaar voor mij.’
‘Maar wat als je het zou willen? Vindt je omgeving dat dan goed?’
De jongen vindt de vraag niet relevant, maar na aandringen zegt hij: ‘Natuurlijk kan dat. Geen probleem.’

‘En homoseksualiteit dan? Stel dat je het wilt aanleggen met die leuke jongen daar,’ zegt Richard, wijzend naar een andere man in de fitnessruimte.
‘Wat vinden je ouders daar dan van?’
‘Die zullen dat accepteren, vanzelfsprekend!’ is het antwoord.
Richard: ‘Er zijn echter christenen die daar meer moeite mee hebben. Waar je ouders het contact met je verbreken, als je een homoseksuele relatie aangaat.’
De jongen antwoordt resoluut: ‘Dat is misschien in andere kringen wel zo, maar mijn ouders respecteren de keuzes die ik als christen maak.’

Daarna verschijnen er een praatwolkjes. ‘Klinkt goed: geen sociale druk. Maar is dat ook echt zo?’ En: ‘Leuk te zien dat er ook moderne christenen zijn.’

Doofpot

Daarna volgt een interview met een man die als kind misbruikt is door zijn oom, die ouderling was in de kerk waarvan ze lid waren. Hij vertelt over zijn trauma’s en over hoe zelfs zijn ouders erop aandrongen om deze misdaad niet publiek te maken.

Tijdens het interview vertelt de voice over dat er een peiling is gedaan bij het Panel van Honderd. Een ruime meerderheid is het eens met de stelling dat het protestantisme met haar hoge morele eisen sektarisch is en dit soort doofpotten in de hand werkt. De geïnterviewde, die anoniem wil blijven omdat zijn familie en christelijke omgeving zijn keuze om de openbaarheid te zoeken nog steeds afkeuren, is het grondig eens met de stelling.

Daarna komen de praatwolkjes van het panel weer in beeld: het verhaal maakt ‘angstig’ en is ‘triest en zorgelijk’.

Sociale druk

Een van de dochters van het gastgezin komt aan het woord. Is het in vrijgemaakte kring helemaal geaccepteerd als je ooit zou vertellen dat je niet meer gelooft, vraagt Richard.
‘In mijn omgeving wel’, vertelt ze, ‘maar mensen kunnen er wel van opkijken als je het christendom vaarwel zegt. En ze zouden daar hun mening over geven. Ik vind dat eigenlijk heel raar.’
Is dat sociale druk?
‘Ik denk wel dat die er is, ja.’

Dan keert het meisje het om. ‘Wat nu, Richard, als een van jouw kinderen vertelt dat hij of zij christen is geworden. Is dat voor jou prima?’ Richard Dawkins besluit de zaken iets rooskleuriger voor te stellen dan ze zijn: ‘Natuurlijk. Zulke dingen gebeuren vaker. Dat is geen enkel probleem.’

Haat zaaien

Volgende halte van atheïst Richard is Henny, een van de leden van het Panel van Honderd. ‘Het christendom lijkt wel aan een comeback bezig’, zegt hij. ‘Ik maak me daar zorgen over. Wordt Nederland weer een christelijke natie?’ Hij is gereformeerd opgevoed, vond dat heel beklemmend en is blij dat hij daar niks meer mee te maken heeft. Het zit hem nog steeds hoog. Als hij praat over zijn jeugd, betrekt zijn gezicht.

Richard laat Henny zijn vragen voorleggen aan een dominee uit de rechterflank van de Gereformeerde Gemeenten, die onlangs uit zijn ambt is gezet nadat de rechter hem had veroordeeld wegens haat zaaien. Deze dominee vertelt dat Nederland, ooit een protestantse natie, van het christelijke pad is afgeweken. Dat het goed zou zijn als vrouwen- en homo-emancipatie teruggedraaid wordt, godslastering weer wordt verboden en de doodstraf wordt ingevoerd. Moskeeën moeten dicht en de overheid moet alle dwaalleer actief bestrijden, te beginnen met de katholieke kerk.

Rokken

Dan is de uitzending voorbij. Later die week post Richard een promo van de volgende aflevering op Facebook. Daar zien we hem te gast bij een reformatorische school.

‘Zo gaat het eraan toe op sommige hedendaagse scholen,’ schrijft hij erbij. ‘In Nederland staat de vrijheid om jezelf te zijn hoog in het vaandel.’ De meisjes dragen op deze school verplicht rokken. Er is dagelijks godsdienstonderwijs, waarbij uitsluitend de orthodox-protestantse uitleg van de Bijbel centraal staat. En de leerlingen leren allemaal ook hoe ze moeten bidden. Het overgrote merendeel van de reacties onder deze promo is negatief over het christendom. Dit zou niet moeten kunnen, vindt men.

Dat Richards eigen kinderen op hun Engelse school een uniform aan hadden, zegt hij er maar niet bij. En dat ook hij zijn kinderen opvoedt volgens zijn eigen waarden, verzwijgt hij eveneens. Anders komt het allemaal te dichtbij voor de kritische achterban van de omroep die zijn programma uitzendt. Die wil best aandacht voor het christendom, als maar duidelijk is dat de verschillen tussen hun levensbeschouwing en de christelijke levensgroot zijn. Als de problemen en nadelen van het christendom maar helder benoemd worden. Richard geeft daaraan met zijn programma gehoor. Het christelijk geloof komt vrijwel altijd negatief uit de vergelijking en alle bestaande vooroordelen worden bevestigd.

Dialoog

Betekenisvolle dialoog, waarin niet direct een hele reeks vooroordelen over de ander heen gekieperd wordt – daar is de EO nog lang niet klaar voor. Niet met de islam, althans. Richting het katholicisme durft de omroep al veel positiever te zijn dan vroeger. Wie weet leert ze ooit ook de dialoog met andere religies aan te gaan zonder dat daar allerlei praatwolkjes bij hoeven, die elke positieve kant van die ander direct weer in twijfel trekken.

Elke keer als er aandacht is voor de islam, is het negatief. Onlangs bleek uit een onderzoek dat jongens overwegend negatief denken over deze religie. Waarom? Niet omdat ze moslims kennen, maar om wat ze in de media lezen en horen.

Moet een christelijke omroep meeliften op dat sentiment? Is dat niet ‘wereldgelijkvormigheid’? En was de EO daar niet enorm op tegen? Van een christelijke omroep verwacht ik dat ze juist tegen het heersende vooroordeel in gaat. Tegen het sentiment van de onderbuik. Hopelijk gaat de EO de islam ooit behandelen zoals zij ook zelf graag behandeld wil worden.

remco

Remco van Mulligen

Journalist en historicus

Remco van Mulligen is historicus en theoloog. Hij werkt onder meer als journalist. Ook is hij bestuurslid van Kairos-Sabeel Nederland.
Profiel-pagina
Al 4 reacties — praat mee.